Xu hướng phát triển của báo chí trước thách thức cách mạng 4.0

Chưa bao giờ báo chí lại đứng trước sự cạnh tranh thông tin khốc liệt như hiện nay. Đó không chỉ là cuộc cạnh tranh giữa các cơ quan báo chí với nhau mà cả với mạng xã hội. Liệu mạng xã hội có thay thế được báo chí trong tương lai không? Xu hướng phát triển của báo chí cách mạng Việt Nam sẽ như thế nào trước những thách thức của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0?

Phóng viên VOV đã có cuộc trao đổi về những vấn đề này với ông Hồ Quang Lợi, Phó Chủ tịch thường trực Hội Nhà báo Việt Nam, nhân kỷ niệm 95 năm ngày Báo chí cách mạng Việt Nam.

Nhà báo Hồ Quang Lợi, Phó Chủ tịch thường trực Hội Nhà báo Việt Nam.

PV: Thưa ông, ông đánh giá như thế nào về sự cạnh tranh giữa các loại hình báo chí ở nước ta, cũng như là giữa báo chí và mạng xã hội hiện nay?

Ông Hồ Quang Lợi: Nước ta hiện nay có 4 loại hình báo chí cơ bản, là báo in, phát thanh, truyền hình và báo điện tử. Chúng ta có sự cạnh tranh hay không? Tôi nghĩ là từng loại hình báo chí, từng cơ quan báo chí bao giờ cũng muốn mình có nhiều đọc giả, thính giả, khán giả. Thế nhưng, cạnh tranh trong hệ thống báo chí cách mạng Việt Nam hiện nay thì tôi nghĩ là trên cơ sở từng cơ quan báo chí phải làm đúng chức năng, nhiệm vụ của mình, phục vụ những gì người dân quan tâm.

Theo tinh thần như thế, tôi thấy đây là một cuộc thi đua thì đúng hơn là một cuộc cạnh tranh và thậm chí các cơ quan báo chí của chúng ta còn hỗ trợ nhau còn phối hợp với nhau để phát triển. Tôi nhìn thấy một tinh thần hợp tác, một tinh thần đoàn kết để cùng phát triển, theo tinh thần tất cả cùng thắng.

Đó là nói một cách tổng thể, còn nếu nói cụ thể, tôi thấy dù muốn hay không thì vẫn đang có sự cạnh tranh rõ ràng một cách tự nhiên giữa báo điện tử đang phát triển rất mạnh với báo in đang giảm sút cũng rất nghiêm trọng. Chúng ta biết rằng, báo điện tử hiện nay đang dần dần thay thế báo in, ai đi đâu cũng có thể tiếp cận thông tin từ máy tính hoặc từ điện thoại di động thay vì cầm tờ báo in để đọc. Điều này chứng tỏ báo điện tử đang gây một áp lực mạnh đối với báo in, thậm chí báo điện tử bây giờ cũng còn gây áp lực mạnh đối với cả phát thanh và truyền hình, bởi vì trên báo điện tử hiện nay cũng có cả phát thanh, truyền hình và cả đa phương tiện, thậm chí báo điện tử còn dùng cả những công nghệ mới.

Cho dù là có sự cạnh tranh như thế, sự vượt trội như thế của báo điện tử thì tôi vẫn tin là trong thực tiễn của báo chí nước ta hiện nay thì báo in vẫn tiếp tục có vị trí cần thiết. Những tờ báo chính trị lớn của đất nước ta hiện nay thì vẫn bảo đảm số lượng phát hành rất là đáng kể, có thể kể đến báo Nhân dân, báo Quân đội nhân dân, báo Hà Nội mới, báo Sài Gòn giải phóng, báo Lao động, báo Tiền phong, báo Thanh niên, báo Tuổi trẻ là những tờ báo vẫn đang tiếp tục duy trì được một số lượng phát hành rất tốt.

Cho dù là báo điện tử đang phát triển rất mạnh, kể cả có thêm truyền hình và phát thanh trên báo điện tử nhưng Đài Truyền hình Việt Nam và các Đài Phát thanh Truyền hình địa phương vẫn tiếp tục thể hiện được sức mạnh của truyền hình. Nhiều gia đình hàng ngày vẫn mở tivi để xem truyền hình quốc gia và cũng như thế khi bước lên ô tô thì nghe đài, lên núi hay đi vào vùng sâu, vùng xa thì phải nghe đài, do vậy, Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV) vẫn là một phương tiện thông tin đại chúng hết sức quan trọng và tôi tin là những phương tiện chủ lực như thế của báo chí Việt Nam hiện nay vẫn tiếp tục phát huy được vai trò và hiệu quả rất to lớn.

PV: Trong cuộc cạnh tranh thông tin ngày càng khốc liệt như vậy thì áp lực của người làm báo hiện nay so với trước đây như thế nào, thưa ông?

Ông Hồ Quang Lợi: Áp lực của người làm báo hiện nay là áp lực từ mạng xã hội và nó là áp lực lớn nhất. Bởi vì mạng xã hội đang đua tranh với chúng ta trong việc đưa thông tin ra xã hội. Cho nên báo chí phải tiếp tục có một cuộc đổi mới cải tiến mạnh mẽ hơn nữa để chuyển đổi phương thức làm nghề, qua đó tận dụng được những lợi thế về công nghệ thông tin, những cơ hội mà công nghệ thông tin đem lại cho tất cả các hoạt động của xã hội, trong đó có báo chí.

Báo chí phải hơn ai hết phải tiếp cận được những thành tựu về công nghệ thông tin để sử dụng cho sự phát triển của báo chí. Chính vì thế, các nhà báo, các cơ quan báo chí phải phải vươn tới để tiếp cận được những công nghệ này. Nhà báo thì phải đa năng, không chỉ với cây bút mà có thể sử dụng được nhiều phương tiện truyền thông tốt, có thể làm báo bằng điện thoại di động đặc biệt điện thoại di động không chỉ viết tin bài mà còn có thể làm được các clip về truyền hình, phát thanh.

Các cơ quan báo chí thì phải xây dựng được tòa soạn hội tụ và cơ quan báo chí đa phương tiện để tạo một môi trường làm việc ngày càng hiện đại, báo chí ngày càng vươn tới những khả năng có thể tích hợp được các nguồn thông tin một cách hữu hiệu nhất và báo chí phải vượt trội được mạng xã hội về sự tin cậy, về sự chính xác trong việc đưa tin.

Thêm một thách thức nữa đối với báo chí đó chính là bảo đảm nguồn thu mà gần đây Hội nhà báo Việt Nam đã tổ chức một cuộc hội thảo đó là làm sao để báo chí có thể tự chủ về tài chính, bảo đảm nguồn thu. Tức là phải giải quyết được vấn đề kinh tế báo chí, bởi vì một thị phần rất quan trọng của quảng cáo hiện nay đang chuyển dần từ các cơ quan báo chí sang các nền tảng xuyên biên giới lên tới 60%-70 %, 30 % còn lại là các cơ quan báo chí chia nhau thị phần ít ỏi, từ đó giảm sút nguồn thu, báo chí đang đứng trước những thách thức lớn về lãi suất giảm lượng báo in, đồng thời lại là sụt giảm nguồn thu từ quảng cáo.

PV: Trước đây, khi báo điện tử ra đời đã có phần “lấn lướt” các loại hình báo chí khác. Tuy nhiên, hiện nay, báo điện tử cũng có phần bị “lép vế” trước mạng xã hội. Vậy theo ông, xu hướng phát triển của báo chí cách mạng Việt Nam sẽ như thế nào trước những thách thức của cuộc cách mạng 4.0?

Ông Hồ Quang Lợi: Tôi nghĩ là chúng ta sẽ phải xây dựng một nền báo chí cách mạng Việt Nam giàu tính chiến đấu, giàu tính nhân văn, chuyên nghiệp, hiện đại để chúng ta hành nghề theo phương châm là khách quan, công tâm, tôn trọng sự thật, bảo vệ công lý và lẽ phải. Muốn làm được điều đó thì từng nhà báo phải vươn lên, từng cơ quan báo chí phải xây dựng lại hệ thống để trở nên chuyên nghiệp hơn, hiệu năng hơn. Đó là con đường không thể khác đối với từng nhà báo và đối với từng cơ quan báo chí.

PV: Xu hướng đó đặt ra cho cơ quan quản lý báo chí và người làm báo những vấn đề gì thưa ông?

Ông Hồ Quang Lợi: Ở đây có hai vấn đề. Thứ nhất là chúng ta phải nhận thức được thách thức trong thời đại truyền thông kỹ thuật số đối với báo chí để chuẩn bị  một tâm thế cần thiết, để từ thấy được nhu cầu phải đổi mới, cải tiến, nâng cao chất lượng của các ấn phẩm, các sản phẩm báo chí là không thể khác, chỉ có như thế mới có thể tồn tại được. Thứ hai là phải đào tạo và đào tạo lại các nhà báo để tác nghiệp trong môi trường số hiện nay. Thứ ba là các cơ quan báo chí không thể nào hoạt động chỉ với những phương tiện như trước đây mà cần phải đổi mới về công nghệ, thiết bị cơ sở vật chất theo hướng ngày càng hiện đại và chuyên nghiệp hơn.

PV: Theo ông, trong tương lai, mạng xã hội có thể thay thế được báo chí không?

Ông Hồ Quang Lợi: Mạng xã hội là một nhu cầu lớn của đời sống xã hội hiện nay. Mạng xã hội có xây đắp nhưng cũng có tàn phá. Mạng xã hội có những tiện ích rất lớn nhưng đồng thời cũng đặt ra những thách thức rất gay gắt đối với báo chí. Nhưng chúng ta không thể nào sống mà không có mạng xã hội. Cũng như vậy, báo chí không thể đối lập với mạng xã hội mà báo chí phải tương tác với mạng xã hội vì mạng xã hội là một môi trường truyền thông mà ở đó thông tin rất đa dạng, phong phú, thậm chí là rất xô bồ, hỗn tạp nhưng báo chí có thể chắt lọc để sử dụng được nhiều thông tin bổ ích từ mạng xã hội.

Nhưng quan trọng là chúng ta làm nghề như thế nào, chúng ta không thể sử dụng thông tin trên mạng xã hội mà không kiểm chứng. Báo chí phải là câu trả lời cho những vấn đề mà mạng xã hội nêu lên, do đó, đòi hỏi tính trách nhiệm rất cao của các nhà báo, của các cơ quan báo chí. Tôi nghĩ mạng xã hội ngày càng phát triển thì vai trò của báo chí cần phải được khẳng định và nâng cao. Chính lúc này là lúc cần hơn nữa sự vào cuộc của báo chí để báo chí trở thành dòng thông tin chủ lưu quan trọng nhất, tin cậy nhất trong xã hội.

PV: Xin cảm ơn ông!./.