ĐÀI PHÁT THANH VÀ TRUYỀN HÌNH THANH HÓA

Thanh Hoa Radio and Television
Đường dây nóng: 0237 3721150

Vấn đề chú thích ảnh báo chí

Ngày 25/9, bức ảnh của Don Emmert, phóng viên hãng thông tấn AFP tại New York, chụp một đại biểu Việt Nam ngủ say trong hội trường trụ sở Liên hợp quốc, gây ồn ào trên mạng nhiều ngày liền. Những ý kiến trái chiều về tấm hình này khởi đi từ một thông tin chưa làm rõ: khoảnh khắc bấm máy là lúc giải lao hay trong phiên họp.

18/11/2018 23:31

 

Trường THPT Trưng Vương (quận 1, TP.HCM) tổ chức lễ trưởng thành cho học sinh lớp 12 vào ngày 26/5/2018. Phút chia tay bạn bè trong ngày cuối cấp khiến nhiều học sinh, phụ huynh bật khóc. Ảnh của báo Tuổi Trẻ. Ảnh này bị dùng nhầm cho sự kiện phụ huynh và học sinh Hà Nội khóc trong ngày 5/7/2018 vì không xin được vào học lớp 10 ở các trường THPT công lập Hà Nội
 

Đừng coi thường chú thích ảnh

Từ câu chuyện về bức ảnh báo chí ấy, xin được phép bàn thêm một khía cạnh nhỏ trong tác nghiệp: đừng coi thường chú thích (caption) cho ảnh báo chí.

Tư duy cũ - đôi nơi, đôi chỗ - vẫn còn ảnh hưởng trong cách biên tập và sử dụng ảnh hiện nay. Đời sống báo chí những năm qua cũng xảy ra nhiều chuyện dùng ảnh cũ, hoặc ảnh ở nước ngoài để gán cho sự kiện mới hoặc sự kiện ở Việt Nam. Cứ mỗi lần lũ lụt là tấm ảnh một người phụ nữ leo nóc nhà, những em bé vẫy tay từ mái ngói lại được tái sử dụng.

Đã có một thời, chúng ta coi nhẹ ảnh báo chí do thiếu thốn máy móc, vật tư ngành ảnh. Cách đây 20 - 30 năm, thực trạng dùng ảnh trên báo nước ngoài để minh họa vô thưởng, vô phạt cho nhiều bài viết của báo chí trong nước khá phổ biến. Cùng với quá trình hội nhập, ý thức về bản quyền được nâng lên, cùng với năng lực tư duy đa phương tiện và điều kiện thiết bị cho phép, ảnh báo chí ngày nay được chú trọng hơn. Tuy nhiên, những nỗ lực ấy mới chỉ ở bước đầu.

Ngày 5/7/2018, một bức ảnh xuất hiện trong nhiều bài viết để minh họa cho thông tin về sự khó khăn trong chuyện xin vào học lớp 10 ở các trường THPT Hà Nội (hiện nay vẫn còn trên mạng, ví dụ bài “Khóc trước cổng trường công lập: Nghịch lý ở đâu?”) là bức ảnh được chụp từ... thành phố Hồ Chí Minh trong một sự kiện không liên quan cách đó gần 2 tháng.

Thậm chí, sau khi báo dùng lại tấm ảnh ấy cho sự kiện ở Hà Nội, có một nhà báo còn bình luận về bức ảnh trong một bài viết có tên “Nước mắt đi tìm tương lai”: “Tôi nhìn mãi, nghĩ mãi, ám ảnh mãi về tấm hình một người đàn ông ôm con gái của mình. Và người đàn ông ấy khóc. Anh khóc vì con mình không vào được trường phổ thông hệ công lập. Có lẽ, với nhiều người, tấm vé “BOT giáo dục”, tấm vé để được đi con đường đến với tương lai qua cổng trường tư thục là một gánh quá nặng, họ khó có thể lo toan được dù đã đổ cả mồ hôi và nước mắt để lót đường”. Thực tế thì đây là tấm ảnh chụp vào ngày 26/5, khi trường THPT Trưng Vương (quận 1, TP.HCM) tổ chức lễ trưởng thành cho học sinh lớp 12. Phút chia tay bạn bè trong ngày cuối cấp khiến nhiều học sinh, phụ huynh bật khóc.

Ít nhất 80 người đã thiệt mạng khi tháp Grenfell Tower, tòa nhà 24 tầng ở Bắc Kensington (London, Anh)

bùng cháy dữ dội vào ngày 14/6/2017. (Ảnh: Guilhem Baker)

Tác động mạnh hơn cả ngàn bài viết

Trong câu chuyện bức ảnh “nhà ngoại giao ngủ gật”: Đừng hiểu “thời điểm” trong chú thích ảnh chỉ là ngày chụp, giờ chụp. Câu chuyện người xem không rõ thời điểm chụp ảnh ở đây là: chụp lúc giải lao hay chụp lúc hội nghị diễn ra. Tất cả những người biết đọc chữ tiếng Anh hay thậm chí tiếng Việt, tiếng Pháp chắc chắn đều giải mã 2 chữ Việt Nam trên bức ảnh 1 về cơ bản là giống nhau, nhưng chỉ dựa vào hình ảnh, không ai biết khoảnh khắc bấm máy là lúc nào. Nếu trả lời đúng bản chất câu hỏi ấy, câu chuyện tranh luận chắc đỡ ồn ào vì tính đúng sai của hành vi hơn.

Hình ảnh trên báo chí truyền thông là thông điệp không có bộ mã, và vì thế, không phải ai cũng “đọc” ra thông tin giống nhau, hoặc ít nhất, giống ý đồ của nhà truyền thông.

Lịch sử báo chí - truyền thông cho thấy, một bức ảnh báo chí có giá trị có hiệu quả tác động hơn cả ngàn bài viết. Trong chiến tranh chống Mỹ, nhiều bức ảnh báo chí của phóng viên chiến trường đã có tác động đến chính sách của Nhà Trắng, thúc giục hàng vạn thanh niên Mỹ phản đối “chiến tranh Việt Nam”, động viên hàng ngàn thanh niên miền Bắc viết đơn xin được lên đường ra tiền tuyến...

Hình ảnh tác động rất mạnh đến cảm xúc. Và từ trái tim, từ sự yêu ghét, thông tin từ hình ảnh có giá trị dẫn dắt thái độ, hành động. Nhưng, tự thân hình ảnh không làm được chuyện đó nếu không kết hợp các loại ngôn ngữ khác.

​“Chú thích ảnh” (caption) dùng chữ viết để diễn đạt thông tin bổ trợ cho những điều bức ảnh không nói được hoặc khó nói được. Ảnh báo chí hay video, clip hầu hết phải có chú thích hay lời bình, bởi rất nhiều thứ trong cuộc sống này không có hình hài, không thể sờ mó được và tất nhiên, không thể chụp hình, quay phim được. Ví dụ như, chúng ta không thể chụp hình, quay phim “thị trường xăng dầu”hoặc chúng ta không thể chụp hình, quay phim “lòng yêu nước” được, vì đó là những hiện thực không có hình hài, rất trừu tượng. Chữ viết hay lời nói trong chú thích ảnh hoặc lời bình của video là ngôn ngữ con người, là phương tiện tư duy và có bộ mã quy ước nên nó có thể diễn đạt những gì có tính chất lý luận, trừu tượng, bổ trợ đắc lực cho hình ảnh.

Ảnh báo chí không phải là ảnh nghệ thuật. Ảnh báo chí diễn đạt sự kiện. Và chú thích ảnh là một thành tố trong tác phẩm để góp phần trình bày đầy đủ hơn các khía cạnh của sự kiện ấy. Các nhà chuyên môn khuyến cáo, nên viết chú thích ảnh theo công thức kinh điển 5W+H. Những gì hình ảnh đã trả lời được cho các câu hỏi (what, when, where, who, why, how?) thì thôi, những gì ảnh không nói được thì cần ghi rõ.

Một bức ảnh nếu chú thích không đầy đủ, nhất là các yếu tố thông tin như thời điểm, không gian (mà bản thân “ngôn ngữ ảnh” khó tự thể hiện), đôi lúc đôi chỗ có thể gây hậu quả khó lường.

Câu hỏi về thời điểm bấm máy cho thấy, chú thích không thể xem là phần phụ, chỉ có tính chất bổ sung cho nội dung thông điệp của tác phẩm ảnh.

Theo Phan Văn Tú/Người làm báo

 


Ý kiến bạn đọc

Xem thêm bình luận

Đọc thêm

Sạt lở trên quốc lộ 15C qua Thanh Hóa chưa được khắc phục

Sạt lở trên quốc lộ 15C qua Thanh Hóa chưa được khắc phục

08:45 , 20/09/2024

Đến nay, đoạn tuyến quốc lộ 15C qua địa phận xã Pù Nhi, huyện Mường Lát bị sụt lún 2/3 mặt đường bên phải tuyến vẫn chưa được khắc phục, sửa chữa do thời tiết không thuận lợi.

Nghi Sơn: Bắt 4 vụ, 23 đối tượng tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy tại các quán karaoke

Nghi Sơn: Bắt 4 vụ, 23 đối tượng tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy tại các quán karaoke

08:38 , 20/09/2024

Thực hiện Kế hoạch của Công an tỉnh Thanh Hóa về tổng rà soát, kiểm tra việc chấp hành các quy định về an ninh trật tự tại các cơ sở kinh doanh có điều kiện, trong 2 tháng vừa qua, Công an thị xã Nghi Sơn đã phát hiện 4 vụ, 23 đối tượng tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy tại các quán karaoke trên địa bàn.

Công an Thanh Hóa bắt giữ nhiều đối tượng  truy nã đặc biệt nguy hiểm

Công an Thanh Hóa bắt giữ nhiều đối tượng truy nã đặc biệt nguy hiểm

08:34 , 20/09/2024

Với phương châm kiên quyết không để đối tượng truy nã ở ngoài vòng pháp luật, lực lượng công an Thanh Hóa đã nêu cao tinh thần trách nhiệm, chủ động rà soát, nắm tình hình, điều tra xác minh quy luật lẩn trốn của từng loại đối tượng; củng cố tài liệu phục vụ công tác truy bắt.

Hành trình du lịch mùa thu - đông Thanh Hoá có gì hấp dẫn?

Hành trình du lịch mùa thu - đông Thanh Hoá có gì hấp dẫn?

08:28 , 20/09/2024

Khép lại một mùa hè rực rỡ, du lịch Thanh Hóa đã sẵn sàng chào đón du khách đến khám phá hành trình du lịch mùa thu - đông.

Kiểm soát tình trạng tăng giá bất động sản

Kiểm soát tình trạng tăng giá bất động sản

08:06 , 20/09/2024

Bộ Xây dựng vừa có Công văn gửi UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương về việc tăng cường công tác quản lý, kiểm soát tình hình biến động giá bất động sản.

Hơn 77,8 nghìn tỷ đồng tiền thuế, tiền thuê đất đã được miễn, giảm, gia hạn

Hơn 77,8 nghìn tỷ đồng tiền thuế, tiền thuê đất đã được miễn, giảm, gia hạn

08:03 , 20/09/2024

Tổng cục Thuế cho biết, từ đầu năm đến nay, toàn ngành Thuế đã thực hiện các gói hỗ trợ, kịp thời tháo gỡ khó khăn, tạo đà cho doanh nghiệp và người dân nhanh chóng khôi phục hoạt động sản xuất kinh doanh.

Dự báo thời tiết 20/9/2024: Miền Trung và khu vực Thanh Hóa tiếp tục mưa lớn

Dự báo thời tiết 20/9/2024: Miền Trung và khu vực Thanh Hóa tiếp tục mưa lớn

06:36 , 20/09/2024

Theo trung tâm dự báo khí tượng thủy văn quốc gia, hôm nay ngày 20/9/2024, do ảnh hưởng hậu bão số 4, miền Trung và khu vực tỉnh Thanh Hóa tiếp diễn mưa lớn. Trong mưa giông có khả năng xảy ra lốc, sét và gió giật mạnh.

Huyện Vĩnh Lộc tổ chức lớp bồi dưỡng kiến thức chuyên môn nghiệp vụ quản lý nhà nước về thông tin truyền thông và chuyển đổi số

Huyện Vĩnh Lộc tổ chức lớp bồi dưỡng kiến thức chuyên môn nghiệp vụ quản lý nhà nước về thông tin truyền thông và chuyển đổi số

23:18 , 19/09/2024

Ngày 19/9, Ủy ban Nhân dân huyện Vĩnh lộc đã tổ chức lớp bồi dưỡng kiến thức chuyên môn nghiệp vụ quản lý nhà nước về thông tin truyền thông và chuyển đổi số năm 2024.

Sản xuất nông nghiệp ứng phó với điều kiện thời tiết bất thuận

Sản xuất nông nghiệp ứng phó với điều kiện thời tiết bất thuận

23:17 , 19/09/2024

Theo thống kê của Chi cục Trồng trọt và bảo vệ thực vật, hiện Thanh Hóa còn trên 11.000 ha lúa vụ Thu Mùa đã chín nhưng chưa được thu hoạch. Do vậy, các địa phương cần đẩy nhanh tiến độ thu hoạch và chủ động các phương án bảo vệ sản xuất trước những diễn biến phức tạp của thời tiết.

Kỷ niệm 83 năm ngày thành lập Chiến khu Ngọc Trạo

Kỷ niệm 83 năm ngày thành lập Chiến khu Ngọc Trạo

23:03 , 19/09/2024

Sáng ngày 19/9, huyện Thạch Thành đã tổ chức Lễ kỷ niệm 83 năm ngày thành lập Đội Du kích Chiến khu Ngọc Trạo (19/9/1941-19/9/2024).