Bảo vật quốc gia "Vườn xuân Trung Nam Bắc" bị hư hại do vệ sinh bằng nước rửa chén

Mới đây, Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm đã có văn bản hoả tốc gửi lãnh đạo Bộ VHTT&DL báo cáo về kết quả kiểm tra thực tế công tác bảo quản bảo vật quốc gia “Vườn xuân Trung Nam Bắc” của cố họa sĩ Nguyễn Gia Trí tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM.

Theo đó, ngày 27/4, ông Vi Kiến Thành - Cục trưởng Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm dẫn đầu đoàn tới làm việc với Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM. Tại buổi làm việc, đoàn đã đánh giá mức độ hư hại và hiện trạng tác phẩm sau khi làm vệ sinh, bảo quản, phòng ngừa.

Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm kết luận, Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM đã không mời các chuyên gia về nghệ thuật sơn mài tham gia đánh giá, khảo sát thực trạng tác phẩm để đưa ra các đánh giá về mức độ hư hại do thời gian và thời tiết, khí hậu để đề ra các giải pháp thực hiện bảo dưỡng. Các chuyên gia cũng không được mời vào giám sát, kiểm tra các công đoạn bảo dưỡng tác phẩm. Việc lựa chọn, hợp đồng với người trực tiếp làm công việc bảo dưỡng, vệ sinh tác phẩm chưa đúng.

Cụ thể, công việc bảo quản phòng ngừa, vệ sinh tác phẩm đã được Bảo tàng giao ông Lưu Minh Phụng, thợ sơn mài ở TP. HCM thực hiện. Tuy nhiên, do không hiểu biết về nghệ thuật hội họa sơn mài của họa sĩ Nguyễn Gia Trí nên ông Lưu Minh Phụng đã sử dụng nước rửa chén và bột chu, giấy ráp 2000 can thiệp quá mức khi làm vệ sinh bề mặt bức tranh...

Đại diện Cục Mỹ thuật, Nhiếp Ảnh và Triển lãm đánh giá, xét ở góc độ hư hại về tinh thần, không gian, không khí, phần linh hồn của tác phẩm đã bị hư hại khoảng trên 30%. 

“Do bị tác động vào bề mặt làm mất đi lớp sơn bề mặt của tác phẩm nên sự uyển chuyển, tinh tế liên kết giữa các mảng sơn, mảng vỏ trứng, mảng dát vàng đã không còn sự uyển nhã, huyền ảo của nghệ thuật sơn mài Nguyễn Gia Trí”, văn bản ghi rõ.

Ở góc độ hư hại về vật chất, theo đánh giá, các mảng vỏ trứng bị mài mòn, bị trơ ra, trắng bệch, trắng vôi, mảng dát vàng bị mài mòn; nét và các mảng hình tiếp giáp nhau bị lộ, trơ, mất đi sự tinh tế uyển nhã đan xen giữa mảng và nét. Theo đoàn kiểm tra, góc độ hư hại về vật chất bề mặt tác phẩm khoảng 15%. 

Trên cơ sở đánh giá thực tế, văn bản báo cáo lãnh đạo Bộ cũng nhấn mạnh một số đề xuất, kiến nghị: Tác phẩm tranh sơn mài “Vườn xuân Trung Nam Bắc” của họa sĩ Nguyễn Gia Trí - Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật là bảo vật quốc gia nên cần phải lưu giữ, bảo quản, ứng xử ở chế độ đặc biệt. 

Các nhà chuyên môn cũng đề nghị Sở VHTT TP. HCM chỉ đạo Bảo tàng Mỹ thuật TP. HCM lập dự án tu sửa tác phẩm “Vườn xuân Trung Nam Bắc” một cách thận trọng, khoa học, khắc phục sự hư hại hiện tại ở mức độ tốt nhất.

Bên cạnh đó, trên cơ sở nghiên cứu, phân tích kỹ lưỡng mức độ hư hại theo đánh giá của các họa sĩ sơn mài uy tín và của Hội đồng khoa học, Bảo tàng cần xây dựng phương án và giải pháp tu sửa, làm thử nghiệm một số vị trí trên tranh; giao việc tu sửa phục hồi tác phẩm cho họa sĩ Nguyễn Xuân Việt là người đã trực tiếp làm việc với họa sĩ Nguyễn Gia Trí hoặc họa sĩ có chuyên môn, uy tín cao trong nghề làm tranh sơn mài. Công việc tu sửa, phục hồi cần có sự phối hợp giám sát của Trung tâm Bảo quản, tu sửa tác phẩm mỹ thuật thuộc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. 

“Lãnh đạo Bảo tàng Mỹ thuật TP. HCM, các cán bộ Bảo tàng Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh cần rút kinh nghiệm sâu sắc về sự đơn giản, tùy tiện trong công tác bảo quản, bảo dưỡng tác phẩm, thái độ ứng xử với hiện vật bảo tàng, đặc biệt với hiện vật là bảo vật quốc gia...”, họa sĩ Vi Kiến Thành nhấn mạnh. Văn bản cũng nhấn mạnh, Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm kiến nghị Cục Di sản văn hóa sớm tham mưu lãnh đạo Bộ ban hành văn bản hướng dẫn về chế độ bảo vệ, bảo quản đặc biệt đối với các bảo vật quốc gia. 

Trước đó, thông tin bảo vật quốc gia “Vườn xuân Trung Nam Bắc” (khổ 200x540 cm) bị hư hỏng sau khi tiến hành làm vệ sinh lại đã khiến giới trong nghề lẫn những người yêu mỹ thuật hết sức xôn xao. Đây là tác phẩm tinh túy nhất của danh họa Nguyễn Gia Trí được hoàn thành trong suốt 20 năm, khởi đầu từ năm 1969 và hoàn thành năm 1989. Mọi thành tựu trong quá trình nghiên cứu, tìm tòi, tích lũy về sơn mài đều được danh hoạ tài ba gửi gắm vào đây.

Được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ Thuật TP HCM, tranh “Vườn xuân Trung Nam Bắc” của danh họa Nguyễn Gia Trí là một trong số những bức tranh tiêu biểu của nền mỹ thuật hiện đại Việt Nam được công nhận là Bảo vật Quốc gia. Tranh được vẽ bằng chất liệu sơn mài, khổ 540cm x 200cm, là hiện vật gốc, độc bản. 

Thể hiện một đề tài quen thuộc là vẻ đẹp của người phụ nữ Việt, nhưng tranh “Vườn xuân Trung Nam Bắc” được làm mới với sự hiện diện của phụ nữ cả 3 miền. Bức tranh mô tả các thiếu nữ trong trang phục truyền thống từng vùng tươi vui, ca hát thể hiện sức sống tươi mới giữa mùa xuân trong một khung cảnh thiên nhiên rộng lớn.

Được biết, UBND TP.HCM quyết định trích ngân sách 100.000 USD mua kiệt tác này cách đây 2 thập kỷ. Quyết định này đã gây ra cuộc tranh luận kéo dài trong nhiều năm.

Danh họa Nguyễn Gia Trí sinh năm 1908 tại Hà Tây (nay là Hà Nội). Ông tốt nghiệp Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương năm 1936. Ông tổ chức những triển lãm đầu tiên năm 1939 - 1940. Năm 1954, ông chuyển vào Sài Gòn sinh sống và làm việc. 

Nguyễn Gia Trí được xem là một trong những họa sĩ đi đầu trong việc tạo dựng khuynh hướng mới của nghệ thuật sơn mài. Ông góp phần đưa sơn mài Việt Nam lên đỉnh cao với sự kết hợp giữa yếu tố văn hóa truyền thống Á Đông của người Việt Nam trên chất liệu sơn ta và phương pháp hội họa hàn lâm phương Tây.

Năm 1989, họa sĩ Nguyễn Gia Trí được Bộ Văn hóa công nhận là một trong những họa sĩ đương đại có công trong việc xây dựng nền nghệ thuật tạo hình Việt Nam hiện đại. Ông mất tại TPHCM năm 1993. Ông được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật năm 2012.

Hà Tùng Long/Dân trí