Đường dây nóng: 0237 3721150

Hình tượng con nghê trong văn hóa Việt

(TTV) - Trong văn hóa truyền thống Việt Nam, bên cạnh con rồng - biểu tượng cho sự uy nghi, quyền thế, cao quý, gắn với văn hóa cung đình thì hình tượng con nghê - một linh vật mang đậm yếu tố bản địa, thấm đẫm đặc trưng, giá trị văn hóa - lịch sử, tôn giáo - tín ngưỡng, mỹ thuật Việt.

17/03/2022 10:47
Nghê là một con vật không có thật trong thế giới tự nhiên mà là sản phẩm của tâm thức, tín ngưỡng dân gian. Không giống như hình tượng tỳ hưu hay sư tử được thể hiện theo hướng mãnh thú, tinh quái, dữ tợn; hình tượng con nghê của Việt Nam vừa có nét gần gũi, dân dã, bình dị, thuần phục nhưng cũng không kém phần uy nghi. Do đó, bên cạnh đời sống phong phú, sinh động trong văn hóa dân gian, hình tượng nghê được “cung đình hóa”, trở thành linh thú được các triều đại phong kiến Việt tôn kính.
 
hình tượng con nghê của Việt Nam vừa có nét gần gũi, dân dã, bình dị, thuần phục nhưng cũng không kém phần uy nghi.
Hình tượng con nghê của Việt Nam vừa có nét gần gũi, dân dã, bình dị, thuần phục nhưng cũng không kém phần uy nghi.
Con nghê của người Việt mang nét gần gũi, phù hợp cảnh quan, nhân tình thế thái của người Việt. Hình tượng nghê trong văn hóa Việt mang ý nghĩa sâu sắc, từ sự bình dị, gần gũi, đến sự chính trực, ngay thẳng, dũng mãnh, quyền uy, linh thiêng và lòng trung thành. Đây là những nét đặc trưng, độc đáo, sức hấp dẫn mà hiếm linh vật nào có được.
 
Tại xứ Thanh - vùng đất “địa linh nhân kiệt”, nơi lắng đọng tinh hoa văn hóa tự bao đời vẫn còn lưu giữ được những tài liệu, hiện vật minh chứng sinh động, thuyết phục cho sức sống bền bỉ của hình tượng con nghê trong tâm thức, đời sống văn hóa Việt.

 

 

Hình tượng con nghê tại Khu di tích Lam Kinh
Hình tượng con nghê tại Khu di tích Quốc gia đặc biệt Lam Kinh
 Trong lời ca dao ngợi ca nghề mộc xứ Thanh, nghê là linh vật đầu tiên được nhắc đến:
“Anh đi làm thợ nơi nào
Để em gánh đục, gánh bào đi theo
Cột queo anh đẽo cho ngay
Anh bào cho thẳng, anh xoay mọi bề
Bốn cửa chạm bốn con nghê,
Bốn con nghê đực chầu về tổ tông”.
 
Những câu ca dao ấy khiến mỗi người trong chúng ta, khi bước chân vào Thái miếu nhà Hậu Lê không khỏi bồi hồi, xao xuyến nghĩ về người xưa. Theo những tài liệu ghi chép lại, để tri ân và tôn vinh công lao to lớn của vương triều Hậu Lê, năm 1805, Vua Gia Long đã cho dời Thái miếu nhà Hậu Lê từ Thăng Long về đất Bố Vệ. Thái miếu được xây dựng trên nền điện “Chiêu hòa” cũ – vốn là điện thờ Tuyên Từ Nhân ý, Chiêu túc Hoàng Thái hậu, vợ của Vua Lê Thái tông. Nơi đây thờ các vị hoàng đế, hoàng thái hậu cùng các công thần triều Hậu Lê.
Tồn tại suốt chiều dài 200 năm, vượt qua biết bao thăng trầm, biến thiên của lịch sử, bào mòn của thời gian, Thái miếu nhà Hậu Lê không còn giữ được diện mạo như xưa và đã trải qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo. Hiện nay, Thái miếu nhà Hậu Lê vẫn còn lưu giữ được nhiều hiện vật cổ, như: nghê gỗ, cột, kèo, xà, kẻ bằng gỗ lim, bức đại tự, thánh vị, long ngai. Trong đó, hàng nghê gỗ uy nghiêm đứng chầu ngay trước cửa điện thờ là một trong những hiện vật độc đáo, hàm chứa giá trị văn hóa – lịch sử, mỹ thuật sâu sắc. Hàng nghê gỗ tại Thái miếu nhà Hậu Lê có từ thế kỷ XVII, được làm bằng gỗ mít. Mặc dù được thể hiện với kích thước to, nhỏ khác nhau nhưng tất cả những con nghê ấy đều thu hút người xem bởi các đường nét chạm khắc tinh xảo, tài hoa, thế ngẩng cao đầu oai vệ, tôn nghiêm nhưng vẫn không mất đi nét gần gũi, thân thuộc. Những con nghê trước điện thờ của Thái miếu nhà Hậu Lê mang những nét đặc trưng của kỳ lân nghê mình vẩy, lưng có kỳ, đầu không có sừng vốn xuất hiện nhiều từ thời Nguyễn, ở những nơi tôn nghiêm của hoàng triều.

Với giá trị và ý nghĩa nhân văn sâu sắc cùng sức sống bền bỉ của hình tượng con nghê trong dòng chảy văn hóa - lịch sử dân tộc, thiết nghĩ, linh vật thuần Việt này cần được quan tâm, đầu tư, nghiên cứu, bảo tồn hướng tới xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII.

Theo Minh Quyên – Phương Anh
Chuyên mục VHNT, phát sóng ngày 16/3/2022
 

Ý kiến bạn đọc

Xem thêm bình luận

Đọc thêm

Đẩy nhanh tiến độ các dự án tôn tạo Khu di tích Phủ Trịnh và Khu di tích Lăng miếu Triệu Tường

Đẩy nhanh tiến độ các dự án tôn tạo Khu di tích Phủ Trịnh và Khu di tích Lăng miếu Triệu Tường

21:04 , 05/09/2025

Sáng 5/9, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa đã kiểm tra, đôn đốc tiến độ thi công các hạng mục thuộc Dự án tôn tạo Khu di tích Phủ Trịnh tại xã Biện Thượng và Dự án bảo tồn, tôn tạo, phát huy giá trị Khu di tích Lăng miếu Triệu Tường giai đoạn 2, tại xã Hà Long.

Triển lãm thành tựu đất nước đón gần 4 triệu lượt khách tham quan

Triển lãm thành tựu đất nước đón gần 4 triệu lượt khách tham quan

08:48 , 05/09/2025

Theo thống kê, từ khi mở cửa đến nay, Triển lãm thành tựu đất nước đã có hơn 4 triệu lượt khách tới tham quan. Điều này phản ánh sự quan tâm sâu rộng của công chúng đối với sự kiện có ý nghĩa chính trị, xã hội và văn hóa quan trọng này.

Kỳ nghỉ lễ Quốc khánh 2/9, lượng khách đến Thanh Hóa giảm mạnh

Kỳ nghỉ lễ Quốc khánh 2/9, lượng khách đến Thanh Hóa giảm mạnh

18:05 , 03/09/2025

Theo báo cáo của Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch, lượng khách du lịch đến Thanh Hóa dịp nghỉ lễ Quốc khánh 2/9 năm nay giảm mạnh so với dịp nghỉ lễ năm 2024.

Các khu du lịch biển tại Thanh Hoá vắng khách dịp 2/9

Các khu du lịch biển tại Thanh Hoá vắng khách dịp 2/9

09:42 , 03/09/2025

Kỳ nghỉ lễ Quốc khánh 2/9 năm nay kéo dài 4 ngày, vốn được kỳ vọng sẽ là dịp sôi động của ngành du lịch. Tuy nhiên, ghi nhận tại nhiều khu du lịch biển nổi tiếng của tỉnh Thanh Hoá như Sầm Sơn, Hải Tiến… lượng khách đến nghỉ dưỡng lại thưa vắng hơn hẳn so với các năm trước.

Tổng duyệt chương trình nghệ thuật chào mừng 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9

Tổng duyệt chương trình nghệ thuật chào mừng 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9

11:35 , 02/09/2025

Tối ngày 1/9, tại Quảng trường Lam Sơn, Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tỉnh Thanh Hóa tổ chức tổng duyệt Chương trình nghệ thuật và bắn pháo hoa tầm thấp chào mừng Kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công (19/8/1945 - 19/8/2025) và Quốc khánh Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945 - 2/9/2025).

“Mưa Đỏ” gây bão phòng vé Thanh Hoá dịp Quốc khánh 2/9

“Mưa Đỏ” gây bão phòng vé Thanh Hoá dịp Quốc khánh 2/9

19:48 , 01/09/2025

Ngay sau khi ra mắt, bộ phim “Mưa Đỏ” đã tạo nên một hiện tượng đặc biệt trong đời sống điện ảnh cả nước. Tại Thanh Hóa, chưa bao giờ các rạp chiếu lại đông kín khán giả đến vậy, liên tiếp lập kỷ lục doanh thu phòng vé. Không chỉ thu hút bởi câu chuyện lịch sử hào hùng, bộ phim còn để lại những rung động sâu sắc, khơi dậy niềm tự hào về truyền thống cách mạng bất khuất của dân tộc.

Nâng cao trách nhiệm của cấp xã trong quản lý di tích

Nâng cao trách nhiệm của cấp xã trong quản lý di tích

07:05 , 31/08/2025

Sau khi chính quyền địa phương 2 cấp đi vào hoạt động, trách nhiệm quản lý di sản văn hóa nói chung, di tích nói riêng ở cấp xã được nâng cao, góp phần đẩy mạnh công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích tại các địa phương trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa.

Chi hội nhạc sĩ Việt Nam tại Thanh Hóa tổ chức
chương trình nghệ thuật ''Giai điệu Tổ quốc''

Chi hội nhạc sĩ Việt Nam tại Thanh Hóa tổ chức chương trình nghệ thuật ''Giai điệu Tổ quốc''

20:10 , 30/08/2025

Hòa trong không khí cả nước kỷ niệm 80 năm Quốc khánh (2/9/1945 – 2/9/2025) và 16 năm Ngày Âm nhạc Việt Nam (3/9/2010 – 3/9/2025), sáng 30/8, chi hội Nhạc sĩ Việt Nam tại Thanh Hóa phối hợp Ban Âm nhạc Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh tổ chức chương trình biểu diễn nghệ thuật với chủ đề “Giai điệu Tổ quốc”.

Dịp lễ 2/9, các sân bay dự kiến đón 1,8 triệu lượt khách

Dịp lễ 2/9, các sân bay dự kiến đón 1,8 triệu lượt khách

08:19 , 30/08/2025

Tổng công ty Cảng hàng không Việt Nam (ACV) cho biết, từ ngày 29/8 đến 2/9, lượng khách đi và đến tại các cảng hàng không trực thuộc ACV ước đạt 1,8 triệu lượt người.

Thanh Hoá: Tổng thu du lịch 8 tháng năm 2025 ước đạt 40.476 tỉ đồng

Thanh Hoá: Tổng thu du lịch 8 tháng năm 2025 ước đạt 40.476 tỉ đồng

16:05 , 29/08/2025

8 tháng năm 2025, tỉnh Thanh Hoá ước đón gần 15 triệu lượt khách du lịch, tổng thu từ du lịch ước đạt 40.476 tỷ đồng, tăng 30,8% so với cùng kỳ.