Hướng đi mới của báo in

Trong thế giới ngồn ngộn thông tin đa dạng, nhiều chiều ấy, báo chí đã chịu sự ảnh hưởng, tác động vô cùng mạnh mẽ, vừa là cơ hội phát triển, vừa là thách thức đe dọa đến “sinh mạng” của tờ báo, cơ quan báo chí, buộc phải có sự ứng phó linh hoạt, phù hợp với thực tiễn xã hội, với từng đối tượng công chúng tiếp nhận, ở những thời điểm khác nhau. Ở bài viết này, chỉ xin đề cập đến xu hướng đi mới của báo in để thích ứng với điều kiện thực tiễn, đó là tổ chức thông tin chuyên đề.

Thông tin chuyên đề: Không mới, nhưng cần thiết

Thực tế, có không ít cách tiếp cận về thông tin chuyên đề đối với từng lĩnh vực khác nhau, tùy theo chức năng, nhiệm vụ, mục đích của chủ thể truyền phát thông tin. Tuy nhiên, có thể hiểu một cách khái quát rằng, thông tin chuyên đề là thông tin chuyên sâu, chuyên biệt về một chủ đề, vấn đề, đề tài chuyên môn nào đó, trong các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội loài người, dưới các góc độ, cách thức, phương pháp, phương tiện kỹ thuật tiếp cận khác nhau, nhằm cung cấp một khối lượng thông tin nhất định về một chủ đề, vấn đề, đề tài nào đó cho những đối tượng tiếp nhận.

Theo một nghiên cứu khoa học trên trang mạng http://www.inpublishing.co.uk công bố ngày 1/3/2005, nhìn một cách tổng thể, các tạp chí chuyên đề đều mang tầm quan trọng rất lớn đối với ngành công nghiệp báo chí. Song, nhìn một cách cụ thể, phần lớn các tạp chí này đều ở quy mô nhỏ. Thực tế, rất khó để có thể định nghĩa thế nào là “tạp chí chuyên đề”. Theo truyền thống, có hai loại định nghĩa. Đầu tiên là loại chú trọng vào biên tập: Những tạp chí tập trung vào “một vấn đề cụ thể hoặc một lĩnh vực quan tâm cụ thể”. Những định nghĩa khác “chủ yếu dựa vào kích thước của ấn phẩm”. Các tạp chí chuyên đề thường cung cấp cho người đọc cơ hội được tìm hiểu về bất cứ chủ đề nào mà họ quan tâm, nhưng là những nhóm đối tượng độc giả có chọn lựa, chứ không phải người đọc nói chung. Tạp chí chuyên đề thường nhằm vào những đối tượng khách hàng cụ thể, đưa ra rất nhiều thông tin giới thiệu, cũng như cách để có thể thực hiện những công việc, những lĩnh vực mà họ đề cập.

Do các bài báo trong những tạp chí chuyên đề thường nhằm vào một lĩnh vực thông tin cụ thể, hoặc một đối tượng cụ thể, nên người đọc thường sẽ được tiếp cận với những bài viết mang chất lượng cao hơn và được trình bày sắc nét hơn. Các bài viết này có thể do các chuyên gia từng nghiên cứu hàng chục năm trong lĩnh vực đó cung cấp hoặc các nhà báo có thâm niên theo dõi về lĩnh vực đó và có sự am hiểu sâu sắc, chuyển tải, vừa có kiến thức, vừa dễ giúp độc giả tiếp thu, làm theo. Đối tượng bạn đọc của tạp chí chuyên đề đều có sự lựa chọn rõ ràng và sự quan tâm nhất định.

Sự tất yếu phải thay đổi phương thức thông tin trên báo in

Trong bối cảnh toàn cầu hóa các phương tiện thông tin đại chúng, các loại hình báo chí mới ra đời hay báo chí truyền thống đều phải tìm cho mình những lối đi riêng, để tồn tại và phát triển. Báo in cũng không là ngoại lệ. Theo nghiên cứu của tác giả, có một số nguyên nhân tất yếu buộc báo in phải thay đổi phương thức thông tin để tồn tại, tiếp tục những bước phát triển mới. Đó là:

Cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật hiện đại bùng nổ

Có thể khẳng định rằng, sự phát triển không ngừng nghỉ của máy tính, tin học đã tác động sâu rộng đến mọi ngõ ngách của các cơ quan báo chí, truyền thông cũng như việc tiếp nhận thông tin của công chúng, đặc biệt là công chúng trẻ tuổi.

Tuy nhiên, phải đến khi mạng Internet - với những giao thức có khả năng truyền tải kỳ diệu xuất hiện, bước đột phá mạnh mẽ của cuộc cách mạng thông tin toàn cầu mới thực sự bùng nổ.

Việc áp dụng những thành tựu KHKT mới vừa giúp báo chí phát triển, vừa làm biến dạng môi trường báo chí khi các loại hình báo chí hiện đại xuất hiện, phát triển mạnh mẽ. Chính các loại hình báo chí mới, nhờ công nghệ tiên tiến có thể xem, nghe, đọc mọi lúc, mọi nơi, đã khiến “miếng bánh” báo chí bị chia nhỏ hơn. Lượng độc giả của báo in bị sụt giảm thê thảm, khi lớp đối tượng độc giả trẻ ngày càng ít đọc báo giấy, chỉ “lướt web” tìm tin tức cập nhật, thời sự; trực tiếp tham gia các chức năng tương tác trực tuyến trên mạng... trong khi chi phí bỏ ra lại không hề đắt. Điều này buộc các cơ quan báo chí phải thay đổi phương pháp, cách thức thông tin cho phù hợp với từng loại đối tượng độc giả để tồn tại và tiếp tục phát triển.

Nhu cầu thông tin có chọn lọc, định hướng của công chúng

Trong thời buổi thông tin được cập nhật thường xuyên, liên tục, ồ ạt, đa dạng hiện nay, các phương tiện thông tin đại chúng không thiếu nguồn tin để chuyển tải tới công chúng. Nhưng điều đó cũng khiến công chúng phần nào bị “bội thực” thông tin, không dễ dàng phân biệt được đâu là thông tin khách quan, chính xác, đâu là thông tin thiếu căn cứ, chưa được kiểm chứng, thậm chí còn là những luồng thông tin xuyên tạc, bịa đặt một cách trắng trợn mang tính chống đối, phá hoại. Mặt khác, chính việc không thể chạy đua về tính thời sự với các loại hình báo chí khác, bởi tính định kỳ của báo in, đặc biệt là các tạp chí, tuần báo, nên các cơ quan báo chí cũng buộc phải thay đổi phương thức tuyên truyền, bằng các bài phân tích, bình luận chuyên sâu sau sự kiện, nhằm giúp độc giả có được kênh thông tin đáng tin cậy để tham khảo, định hướng cho suy nghĩ, hành động một cách khách quan, chính xác.

Thực tế, rất nhiều tờ báo trên thế giới đã thường xuyên làm những chuyên đề chuyên sâu, khai thác những sự kiện, vấn đề từ nhiều góc nhìn, khía cạnh, quan điểm khác nhau, giúp công chúng có cái nhìn toàn diện về vấn đề được nêu ra. Đó cũng chính là sự đáp ứng nhu cầu của các “thượng đế” trong việc cần được cung cấp thông tin chọn lọc một cách khách quan, trung thực, chính xác, chuyên sâu và có chất lượng cao, về những vấn đề của đời sống mà họ đang sống, làm việc, tồn tại.

Một số mô thức thông tin chuyên đề

Sự đa dạng của hình thức thông tin chuyên đề trên báo in Việt Nam không chỉ dừng lại ở các cơ quan báo chí chuyên đề một cách khá rõ ràng, với nhiệm vụ phục vụ đối tượng độc giả chính là chủ yếu; còn có các ấn phẩm phụ, phụ trương, phụ san, bản tin chuyên thông tin về lĩnh vực nào đó mà nhiều người quan tâm, ví như chứng khoán, bất động sản, mua sắm, du lịch…

Không dừng lại ở đó, để góp phần “giữ chân” độc giả truyền thống, tăng cường số lượng độc giả mới, các tờ báo chính trị - xã hội cũng dành những chuyên trang, phần “đất” nhất định để tuyên truyền tập trung về các chuyên đề, tùy theo diễn biến sự kiện đang xảy ra, hoặc các vấn đề được đông đảo bạn đọc quan tâm. Mô thức thông tin của các dạng thông tin chuyên đề này thường là: Bài chính (bài chủ) - linh hồn của chuyên đề, một số bài phụ có liên quan đến sự kiện, các con số thống kê, tư liệu, ý kiến của những người có liên quan, quan tâm đến vấn đề, sự kiện đó.

Một dạng thông tin chuyên đề khác là việc xuất bản các trang thông tin chuyên phản ánh về lĩnh vực, địa bàn nào đó. Các trang thông tin này thường xuất bản để tặng miễn phí độc giả. Nguồn thu để bù đắp vào việc xuất bản các trang chuyên đề này là từ quảng cáo, tài trợ.

Tùy theo mục đích, nhiệm vụ của cơ quan báo chí mà có những cách hiểu khác nhau về thông tin chuyên đề. Tuy nhiên, trong chính những cơ quan báo chí chuyên về lĩnh vực nào đó cũng không chỉ đưa thông tin chuyên về vấn đề, chủ đề hẹp mà họ chỉ dành những dung lượng nhất định để thông tin về chủ đề đó, còn lại dành đất để phản ánh kịp thời các sự kiện thời sự diễn ra trên nhiều lĩnh vực khác nhau. Cũng tùy loại hình cơ quan báo chí, từng đối tượng độc giả mà cơ quan báo chí hướng đến mà cách tổ chức thông tin chuyên đề cũng có những sự khác biệt nhất định…

Có thể khẳng định, trong thời đại toàn cầu hóa truyền thông đại chúng với sự bùng nổ của các nguồn thông tin, các cách thức truyền tải thông tin, của sự ra đời và phát triển các loại hình báo chí mới, buộc các cơ quan báo chí phải cơ cấu lại thông tin của mình, tìm ra những giải pháp biến đổi phù hợp với xu thế phát triển của thời đại. Một trong những hướng đi đó, là dạng thông tin chuyên đề ở báo in như đã phân tích.

Nguyễn Tri Thức/Vụ trưởng - Trưởng ban Hồ sơ Sự kiện, Tạp chí Cộng sản Theo Nguoilambao - Hội nhà báo Thanh Hóa