Nét văn hóa trong lễ hội Bàn Bù

Sau khi cuộc khởi nghĩa Lam Sơn thắng lợi, khu vực hang Bàn Bù được vua Lê Thái Tổ sắc phong cho người dân nơi đây tổ chức ăn mừng chiến thắng vào tháng Giêng hằng năm. Đến năm 2005, hang Bàn Bù đã được UBND tỉnh xếp hạng di tích lịch sử văn hóa và được đưa vào quy hoạch tổng thể nhằm bảo tồn, tôn tạo và phát huy các giá trị di tích lịch sử, văn hóa này.

Quần thể “Di tích lịch sử văn hóa Bàn Bù” ngày nay bao gồm: khu vực núi, hang động, suối nước, các di tích chùa Nán, đền thờ Mẫu Thoải, Đền thờ Lê Lai, Lê Lợi, Nguyễn Trãi và các tướng sỹ nghĩa quân Lam Sơn. Đây là một quần thể di tích lịch sử văn hóa thắng cảnh có giá trị, là nơi lưu dấu sự kiện lịch sử và hội tụ phong cảnh thiên nhiên huyền ảo, kỳ vĩ. Hang Bàn Bù được thiên nhiên ban tặng cho vẻ đẹp mê hồn với những nhũ đá kỳ thú, là một trong những hang động kỳ vĩ, nguyên sơ ở vùng rừng núi phía Tây Thanh Hóa.

Hang Bàn Bù có chiều dài trên 6km với 1 cửa vào và 2 cửa ra. Trong lòng hang có nhiều động đẹp, huyền ảo như ruộng Vua, ao Vua, hang Bụt, thác Bạc, thác Vàng, động Tiên, cung cấm...Đặc biệt, trong lòng hang động với nhiều ngõ ngách luôn có dòng nước trong lành tuôn chảy suốt ngày đêm tạo thành nhiều mặt hồ soi bóng vô vàn nhũ đá lung linh chạy dài theo hang động. Hang Bàn Bù còn biết tới là nơi tập hợp của nghĩa quân Lam Sơn, cùng với suối Bàn Bù, một phòng tuyến bên ngoài giúp nghĩa quân Lam Sơn nhiều lần đánh thắng quân Minh.

Ngoài hang Bàn Bù, nơi đây còn có chùa Nán thờ thích ca Mâu ni, theo thiền phái Trúc Lâm. Trước năm 1420, giặc Minh xâm lược đã tàn phá chùa, nhân dân đã phải sơ tán vào hang Bàn Bù lập bàn thờ thần nước và thờ Phật. Cũng theo Đại Việt thông sử, sau khi chiến thắng quân Minh, vua Lê Thái tổ đã sắc phong cho nhân dân làng Ngán được phụng thờ Tĩnh Quang Ngọc Giám Thủy lôi lưu Thanh Thủy Thần, đồng thời hằng năm mở hội mừng chiến thắng.  

Mở đầu cho lễ hội, sau lễ dâng hương, những thanh niên, trai tráng của đất Mường Ngọc Lặc sẽ thực hiện lễ rước nước từ điện thờ chính về địa điểm sẽ diễn ra lễ hội. Lễ rước nước biểu hiện một mối quan hệ mật thiết, hữu cơ giữa quá khứ, hiện tại và tương lai của cả cộng đồng, bao hàm những yếu tố như: Linh khí, hồn thiêng sông núi, tâm thức dân gian về cội nguồn đất nước, dân tộc.

Với thông điệp: “Tri ân các bậc thần linh, tiên tổ và cầu cho quốc thái, dân an”, lễ hội Bàn Bù năm 2018 không còn là lễ, hội của riêng người dân làng Ngán, xã Ngọc Khê, huyện Ngọc Lặc nữa, đó còn ngày hội văn hóa của cộng đồng bà con các dân tộc Mường, Kinh trên đất Ngọc Lặc và các vùng lân cận.

Tiết mục hát múa Pồn Pông, một trong những di sản phi vật thể cấp quốc gia, một biểu tượng trong văn hóa đời sống tâm linh của dân tộc Mường.

Lễ hội Bàn Bù cũng là nơi để các nghệ nhân CLB văn hóa dân gian dân tộc Mường huyện Ngọc Lặc thể hiện những nét tinh hoa nhất của dân tộc mình thông qua những âm thanh trầm, bổng của dàn cồng, chiêng.

Bộ cồng, chiêng của dân tộc Mường có ít nhất là 4 cái, nhiều nhất là 12 cái. Người ta thường treo các giàn cồng, chiêng trong nhà, ngoài sân, hoặc ngoài các bãi rộng để đánh. Âm thanh của tiếng cồng, chiêng vang xa tạo nên một bản trình tấu nhạc hùng tráng giữa núi rừng đại ngàn. Theo dòng chảy của cuộc sống, văn hóa cồng, chiêng đã trở thành một biểu tượng trong đời sống tinh thần của bà con dân tộc Mường, nhất là trong việc xây dựng làng, bản văn hóa ở cộng đồng dân cư.

Từ các phong trào như: xây dựng gia đình văn hóa, làng, cơ quan, đơn vị văn hóa, “ông bà, cha mẹ mẫu mực, con cháu hiếu thảo”, “gia đình, dòng họ hiếu học”….v.v. và gần đây là phong trào: “Chung tay xây dựng nông thôn mới”…đã mang lại những kết quả tốt đẹp.  Cũng bởi vậy, trên đất Mường Ngọc Lặc, không chỉ có những câu hát đúm, hát đang, mà còn có cả những lễ hội cồng, chiêng; những cuộc hát Pồn Pông…được lưu truyền qua nhiều thế hệ. Nét văn hóa truyền thống ấy đã và đang từng ngày góp phần vào sự đa dạng trong đời sống tinh thần của cộng đồng các dân tộc xứ Thanh.

Đức Dũng- Văn Tráng

https://www.youtube.com/watch?v=XpY0XsdWOJI&t=7s