ĐÀI PHÁT THANH VÀ TRUYỀN HÌNH THANH HÓA

Thanh Hoa Radio and Television
Đường dây nóng: 0237 3721150

Từ Hán Việt và sự sáng tạo của người Việt

Theo Từ ngữ Hán Việt: Tiếp nhận và sáng tạo - công trình nghiên cứu mới nhất vừa công bố, số từ Hán Việt hiện chưa tới 36%. Số liệu này thực sự gây sửng sốt với giới nghiên cứu và với đa số mọi người.

28/02/2019 09:41
Từ Hán Việt và sự sáng tạo của người Việt - Ảnh 1.

Từ ngữ Hán Việt: Tiếp nhận và sáng tạo là tên cuốn sách của một tập thể tác giả (Phạm Hùng Việt, Nguyễn Hoàng Anh, Trịnh Thị Hà, Nguyễn Thị Huyền, Nguyễn Thị Tân, Lê Xuân Thại, Lý Toàn Thắng, Dương Thị Thu Trà) do NXB Khoa Học Xã Hội ấn hành.

Cuốn sách tập trung vào một số nội dung:

1. Nghiên cứu lý thuyết chung về từ ngữ ngoại lai làm cơ sở lý thuyết cho việc khảo sát về từ ngữ Hán Việt.

2. Khảo sát những điểm đặc sắc của từ ngữ Hán Việt trên các bình diện cấu tạo, ngữ nghĩa, giá trị phong cách và dụng học; đặc biệt là những cách thức "Việt hóa" hay sáng tạo mới (trong tiếng Hán không có) của cha ông ta.

3. Khảo sát những hạn chế trong việc giải nghĩa yếu tố Hán Việt, xây dựng chủ trương, thái độ đúng đắn trong việc chuẩn hóa từ ngữ Hán Việt.

4. Khảo sát việc sử dụng từ ngữ Hán Việt từ một số bình diện khác như phong cách học, thành ngữ học, từ điển học.

Lâu nay, đa số người nói tiếng Việt (và cả giới nghiên cứu, nhất là Việt ngữ học) vẫn nghĩ số lượng từ Hán Việt trong kho từ vựng tiếng Việt là rất lớn. Theo thống kê trước đây của H. Maspéro (1912) [qua dẫn lại của Lê Đình Khẩn (2002)], số lượng từ Hán Việt chiếm trên 60%. Nhưng qua thống kê chi tiết, các tác giả của công trình này cho rằng số lượng từ Hán Việt trong vốn từ tiếng Việt toàn dân hiện tại chỉ chiếm 35,15% (14.933/45.850). Nhận định này chắc sẽ gây tranh cãi, và việc tiếp tục có những công trình khảo cứu để đi đến một kết luận chính xác hơn là cần thiết.

Đặc biệt, ngữ nghĩa của từ Hán Việt lại có sự phân hóa: hoặc giữ nguyên, hoặc chỉ giữ một số nét nghĩa, hoặc thay đổi cấu trúc và thay đổi nghĩa... Sự sáng tạo của người Việt trong sự tiếp nhận này là không nhỏ.

Mọi dân tộc trên thế giới không tồn tại như một thực thể đơn nhất. Cũng như vậy, mọi ngôn ngữ cũng không thể tồn tại một cách khép kín, biệt lập. Vay mượn là một hiện tượng bình thường của mọi ngôn ngữ khi có sự giao lưu, tiếp xúc. Đó là sự "hòa trộn" các nhân tố ngoại lai vào một ngôn ngữ bản địa. Lịch sử của quá trình tiếp xúc lâu dài với tiếng Hán, chữ Hán đã đem lại một số lượng lớn các từ Việt mượn từ tiếng Hán (mà ta vẫn gọi là từ Hán Việt).

Có rất nhiều ý kiến xung quanh khái niệm "vay mượn ngôn ngữ". Bởi quá trình vay mượn này diễn ra rất đa dạng, phức tạp, bị nhiều nhân tố không gian và thời gian chi phối. Cuốn sách đã trình bày những vấn đề liên quan tới cách thức vay mượn, cho thấy quá trình giao thoa và chuyển di không đơn giản chỉ là "không có thì mượn", "mượn thế nào cũng được"...

Theo các tác giả, cách đọc Hán Việt "bắt nguồn từ hệ thống ngữ âm tiếng Hán đời Vãn Đường, chịu sự chi phối của hệ thống ngữ âm tiếng Việt" là ưu thế khiến tiếng Việt tiếp nhận số lượng lớn so với các yếu tố ngoại lai khác (bên cạnh nhân tố lịch sử - xã hội).

Trong phần bàn về từ ghép (chương III), liên quan tới các lớp từ khác nhau: 

1. Các từ đa yếu tố được mượn nguyên khối (độc lập, tự do, hạnh phúc, thế giới, hải quân...); 

2. Các từ được cấu tạo bằng các yếu tố Hán Việt từ tiếng Hán do Việt Nam tạo ra (giảng viên, hoa hậu, loạn thị, phát thanh, thuyền viên...); 

3. Các từ được cấu tạo bằng các yếu tố Hán Việt theo mô hình cấu tạo từ tiếng Việt do Việt Nam tạo ra (tiền chiến, tiền sử, nội thành, trưởng tộc, binh nhất...); 

4. Các từ được cấu tạo bằng yếu tố Hán Việt tổ hợp với yếu tố phi Hán Việt theo mô hình cấu tạo từ tiếng Hán, hoặc theo mô hình cấu tạo từ tiếng Việt...

Điều đáng lưu ý là phần nghiên cứu về từ ghép Hán Việt Việt tạo với những trường hợp: 1) Từ ghép Hán Việt Việt tạo bộ phận (đạo điện → dẫn điện, chu tế → chu cấp, thư báo → sách báo...); 2) Từ ghép Hán Việt Việt tạo hoàn toàn (ký lục → biên bản, tá liệu → gia vị, biên tả → soạn thảo...); 3) Từ ghép Hán Việt Việt tạo theo phương thức nói tắt (ngữ ngôn tài liệu → ngữ liệu, lão niên khoa → lão khoa, cao cấp ủy viên → cao ủy...)...

Có thể nói, theo tiến trình lịch sử, trong sự tiếp xúc giao lưu tiếng Việt có tiếp nhận, nhưng tiếp nhận một cách chủ động và sáng tạo nhằm làm giàu thêm tiếng nói của mình. Cuốn sách Từ ngữ Hán Việt: Tiếp nhận và sáng tạo là một công trình nghiên cứu công phu, có tính thời sự, rất bổ ích. Những kết quả mà cuốn sách khẳng định giá trị trường tồn, tinh thần dân tộc và bản sắc tiếng Việt vẫn được giữ vững sau cả một thời gian gần một nghìn năm Bắc thuộc.

PGS.TS PHẠM VĂN TÌNH/Tuoitre.vn
 
 

 


Ý kiến bạn đọc

Xem thêm bình luận

Đọc thêm

Ngày hội văn hóa, thể thao, du lịch thác Mây năm 2025

Ngày hội văn hóa, thể thao, du lịch thác Mây năm 2025

21:28 , 17/05/2025

Sáng ngày 17/5, xã Thạch Lâm, huyện Thạch Thành đã khai mạc Ngày hội Văn hóa, Thể thao và Du lịch gắn với khai trương du lịch Thác Mây năm 2025.

Hội thảo khoa học phát huy vai trò của người dân và doanh nghiệp trong phát triển du lịch cộng đồng ở tỉnh Thanh Hóa

Hội thảo khoa học phát huy vai trò của người dân và doanh nghiệp trong phát triển du lịch cộng đồng ở tỉnh Thanh Hóa

21:12 , 16/05/2025

Trường Chính trị tỉnh phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức Hội thảo khoa học "Phát huy vai trò của người dân và doanh nghiệp trong phát triển du lịch cộng đồng ở tỉnh Thanh Hóa hiện nay".

Gần 120 nghìn lượt khách đến khám phá di sản Thành nhà Hồ

Gần 120 nghìn lượt khách đến khám phá di sản Thành nhà Hồ

08:00 , 16/05/2025

Trung tâm bảo tồn di sản Thành nhà Hồ cho biết, trong 4 tháng đầu năm nay đã có gần 120 nghìn lượt khách đến khám phá di sản Thành nhà Hồ.

Sầm Sơn – Điểm hẹn mùa hè

Sầm Sơn – Điểm hẹn mùa hè

14:56 , 15/05/2025

Sầm Sơn - một thành phố nổi tiếng là điểm du lịch hấp dẫn với bãi biển dài, cát trắng mịn và làn nước trong xanh. Nơi đây không chỉ thu hút du khách bởi vẻ đẹp tự nhiên hoang sơ mà còn bởi những địa danh gắn liền với truyền thuyết và lịch sử và hạ tầng du lịch hiện đại như Quảng trường biển và hệ thống khách sạn, resort cao cấp.

Sức hút từ du lịch nghỉ dưỡng, trải nghiệm

Sức hút từ du lịch nghỉ dưỡng, trải nghiệm

08:30 , 14/05/2025

Loại hình du lịch nghỉ dưỡng, trải nghiệm đang được nhiều khách du lịch quan tâm khi đến Thanh Hoá. Nắm bắt được xu hướng này, nhiều khu, điểm du lịch trong tỉnh đã chú trọng nâng cao chất lượng dịch vụ, tổ chức các hoạt động trải nghiệm nhằm thu hút du khách.

Ca sĩ Tùng Dương nhận giải thưởng âm nhạc quốc tế lớn nhất Nhật Bản

Ca sĩ Tùng Dương nhận giải thưởng âm nhạc quốc tế lớn nhất Nhật Bản

09:03 , 13/05/2025

Ca sĩ Tùng Dương vừa chính thức được công bố vinh danh Giải thưởng International Special Awards - Giải thưởng Đặc biệt Quốc tế của Music Awards Japan 2025 (MAJ 2025) – giải thưởng âm nhạc quốc tế lớn nhất Nhật Bản. Đây là dấu mốc quan trọng không chỉ với cá nhân Tùng Dương mà còn là niềm tự hào của nền âm nhạc Việt Nam trên bản đồ âm nhạc quốc tế.

Thanh Hóa: siết chặt quản lý hoạt động mô tô nước tại các khu du lịch biển

Thanh Hóa: siết chặt quản lý hoạt động mô tô nước tại các khu du lịch biển

07:24 , 13/05/2025

Mô tô nước là một trong những loại hình dịch vụ du lịch biển thu hút nhiều du khách ưa khám phá, trải nghiệm cảm giác mạnh. Do công suất hoạt động của phương tiện này rất lớn nên nếu không kiểm soát hoạt động sẽ tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn đường thủy.

Đại lễ Phật đản Vesak 2025 tại Chùa Đồng, Quảng Xương

Đại lễ Phật đản Vesak 2025 tại Chùa Đồng, Quảng Xương

23:00 , 11/05/2025

Tối 10/5 (tức ngày 13 tháng 4 âm lịch), tại chùa Đồng, xã Quảng Thạch, huyện Quảng Xương, Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo huyện Quảng Xương đã tổ chức Đại lễ Phật đản Phật lịch 2569, Dương lịch 2025.

Thanh Hóa thu hút lượng lớn khách du lịch của cả nước

Thanh Hóa thu hút lượng lớn khách du lịch của cả nước

21:09 , 11/05/2025

Năm 2025 du lịch Thanh Hóa đặt mục tiêu đón 16 triệu lượt khách, tổng thu 45,5 nghìn tỷ đồng. Mục tiêu này được xây dựng một phần xuất phát từ những tiềm năng, cơ hội mới đang chờ được khai thác.

Sầm Sơn tăng cường đảm bảo vệ sinh môi trường phục vụ du lịch

Sầm Sơn tăng cường đảm bảo vệ sinh môi trường phục vụ du lịch

19:50 , 11/05/2025

Để tiếp tục tạo được ấn tượng tốt đẹp trong lòng du khách mỗi khi đến Sầm Sơn, công tác đảm bảo vệ sinh môi trường là một trong những nhiệm vụ trọng tâm được Thành phố Sầm Sơn quan tâm.