ĐÀI PHÁT THANH VÀ TRUYỀN HÌNH THANH HÓA

Thanh Hoa Radio and Television
Đường dây nóng: 0237 3721150

Từ Hán Việt và sự sáng tạo của người Việt

Theo Từ ngữ Hán Việt: Tiếp nhận và sáng tạo - công trình nghiên cứu mới nhất vừa công bố, số từ Hán Việt hiện chưa tới 36%. Số liệu này thực sự gây sửng sốt với giới nghiên cứu và với đa số mọi người.

28/02/2019 09:41
Từ Hán Việt và sự sáng tạo của người Việt - Ảnh 1.

Từ ngữ Hán Việt: Tiếp nhận và sáng tạo là tên cuốn sách của một tập thể tác giả (Phạm Hùng Việt, Nguyễn Hoàng Anh, Trịnh Thị Hà, Nguyễn Thị Huyền, Nguyễn Thị Tân, Lê Xuân Thại, Lý Toàn Thắng, Dương Thị Thu Trà) do NXB Khoa Học Xã Hội ấn hành.

Cuốn sách tập trung vào một số nội dung:

1. Nghiên cứu lý thuyết chung về từ ngữ ngoại lai làm cơ sở lý thuyết cho việc khảo sát về từ ngữ Hán Việt.

2. Khảo sát những điểm đặc sắc của từ ngữ Hán Việt trên các bình diện cấu tạo, ngữ nghĩa, giá trị phong cách và dụng học; đặc biệt là những cách thức "Việt hóa" hay sáng tạo mới (trong tiếng Hán không có) của cha ông ta.

3. Khảo sát những hạn chế trong việc giải nghĩa yếu tố Hán Việt, xây dựng chủ trương, thái độ đúng đắn trong việc chuẩn hóa từ ngữ Hán Việt.

4. Khảo sát việc sử dụng từ ngữ Hán Việt từ một số bình diện khác như phong cách học, thành ngữ học, từ điển học.

Lâu nay, đa số người nói tiếng Việt (và cả giới nghiên cứu, nhất là Việt ngữ học) vẫn nghĩ số lượng từ Hán Việt trong kho từ vựng tiếng Việt là rất lớn. Theo thống kê trước đây của H. Maspéro (1912) [qua dẫn lại của Lê Đình Khẩn (2002)], số lượng từ Hán Việt chiếm trên 60%. Nhưng qua thống kê chi tiết, các tác giả của công trình này cho rằng số lượng từ Hán Việt trong vốn từ tiếng Việt toàn dân hiện tại chỉ chiếm 35,15% (14.933/45.850). Nhận định này chắc sẽ gây tranh cãi, và việc tiếp tục có những công trình khảo cứu để đi đến một kết luận chính xác hơn là cần thiết.

Đặc biệt, ngữ nghĩa của từ Hán Việt lại có sự phân hóa: hoặc giữ nguyên, hoặc chỉ giữ một số nét nghĩa, hoặc thay đổi cấu trúc và thay đổi nghĩa... Sự sáng tạo của người Việt trong sự tiếp nhận này là không nhỏ.

Mọi dân tộc trên thế giới không tồn tại như một thực thể đơn nhất. Cũng như vậy, mọi ngôn ngữ cũng không thể tồn tại một cách khép kín, biệt lập. Vay mượn là một hiện tượng bình thường của mọi ngôn ngữ khi có sự giao lưu, tiếp xúc. Đó là sự "hòa trộn" các nhân tố ngoại lai vào một ngôn ngữ bản địa. Lịch sử của quá trình tiếp xúc lâu dài với tiếng Hán, chữ Hán đã đem lại một số lượng lớn các từ Việt mượn từ tiếng Hán (mà ta vẫn gọi là từ Hán Việt).

Có rất nhiều ý kiến xung quanh khái niệm "vay mượn ngôn ngữ". Bởi quá trình vay mượn này diễn ra rất đa dạng, phức tạp, bị nhiều nhân tố không gian và thời gian chi phối. Cuốn sách đã trình bày những vấn đề liên quan tới cách thức vay mượn, cho thấy quá trình giao thoa và chuyển di không đơn giản chỉ là "không có thì mượn", "mượn thế nào cũng được"...

Theo các tác giả, cách đọc Hán Việt "bắt nguồn từ hệ thống ngữ âm tiếng Hán đời Vãn Đường, chịu sự chi phối của hệ thống ngữ âm tiếng Việt" là ưu thế khiến tiếng Việt tiếp nhận số lượng lớn so với các yếu tố ngoại lai khác (bên cạnh nhân tố lịch sử - xã hội).

Trong phần bàn về từ ghép (chương III), liên quan tới các lớp từ khác nhau: 

1. Các từ đa yếu tố được mượn nguyên khối (độc lập, tự do, hạnh phúc, thế giới, hải quân...); 

2. Các từ được cấu tạo bằng các yếu tố Hán Việt từ tiếng Hán do Việt Nam tạo ra (giảng viên, hoa hậu, loạn thị, phát thanh, thuyền viên...); 

3. Các từ được cấu tạo bằng các yếu tố Hán Việt theo mô hình cấu tạo từ tiếng Việt do Việt Nam tạo ra (tiền chiến, tiền sử, nội thành, trưởng tộc, binh nhất...); 

4. Các từ được cấu tạo bằng yếu tố Hán Việt tổ hợp với yếu tố phi Hán Việt theo mô hình cấu tạo từ tiếng Hán, hoặc theo mô hình cấu tạo từ tiếng Việt...

Điều đáng lưu ý là phần nghiên cứu về từ ghép Hán Việt Việt tạo với những trường hợp: 1) Từ ghép Hán Việt Việt tạo bộ phận (đạo điện → dẫn điện, chu tế → chu cấp, thư báo → sách báo...); 2) Từ ghép Hán Việt Việt tạo hoàn toàn (ký lục → biên bản, tá liệu → gia vị, biên tả → soạn thảo...); 3) Từ ghép Hán Việt Việt tạo theo phương thức nói tắt (ngữ ngôn tài liệu → ngữ liệu, lão niên khoa → lão khoa, cao cấp ủy viên → cao ủy...)...

Có thể nói, theo tiến trình lịch sử, trong sự tiếp xúc giao lưu tiếng Việt có tiếp nhận, nhưng tiếp nhận một cách chủ động và sáng tạo nhằm làm giàu thêm tiếng nói của mình. Cuốn sách Từ ngữ Hán Việt: Tiếp nhận và sáng tạo là một công trình nghiên cứu công phu, có tính thời sự, rất bổ ích. Những kết quả mà cuốn sách khẳng định giá trị trường tồn, tinh thần dân tộc và bản sắc tiếng Việt vẫn được giữ vững sau cả một thời gian gần một nghìn năm Bắc thuộc.

PGS.TS PHẠM VĂN TÌNH/Tuoitre.vn
 
 

 


Ý kiến bạn đọc

Xem thêm bình luận

Đọc thêm

Đảm bảo an toàn tại các khu du lịch biển dịp lễ 30/4 – 1/5

Đảm bảo an toàn tại các khu du lịch biển dịp lễ 30/4 – 1/5

09:11 , 01/05/2025

Kỳ nghỉ lễ 30/4 - 1/5 năm nay, lượng du khách đến các khu du lịch biển trên địa bàn Thanh Hóa tăng cao. Các lực lượng chức năng của Thanh Hóa đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp nhằm đảm bảo an toàn cho người dân và du khách.

Du lịch, ẩm thực tăng tốc dịp 30/4 - 1/5

Du lịch, ẩm thực tăng tốc dịp 30/4 - 1/5

09:02 , 01/05/2025

Theo Cục Thống kê, quý I năm nay doanh thu dịch vụ lưu trú ăn uống và du lịch tăng khả quan, lần lượt tăng 14% và hơn 18% so với cùng kỳ năm trước.

Hội thi Tinh hoa Ẩm thực xứ Thanh: tôn vinh giá trị văn hóa và tinh thần đoàn kết

Hội thi Tinh hoa Ẩm thực xứ Thanh: tôn vinh giá trị văn hóa và tinh thần đoàn kết

17:39 , 30/04/2025

Tiếp nối thành công rực rỡ của mùa đầu tiên năm 2024, Hội thi “Tinh hoa Ẩm thực xứ Thanh” lần II đã trở lại, quy tụ 11 đội thi đến từ các tổ chức đồng hương huyện, thị xã, thành phố trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa.

Bảo tàng Thanh Hóa – Điểm đến ý nghĩa trong dịp 30/4

Bảo tàng Thanh Hóa – Điểm đến ý nghĩa trong dịp 30/4

23:06 , 29/04/2025

Hoà trong không khí của những ngày lịch sử, nhiều người dân và du khách đã lựa chọn Bảo tàng tỉnh Thanh Hóa làm điểm đến trong kỳ nghỉ lễ này. Không chỉ là nơi lưu giữ ký ức hào hùng của dân tộc, bảo tàng còn là địa chỉ đỏ trong giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ.

Các khu, điểm du lịch biển sẵn sàng đón khách dịp nghỉ lễ 30/4, 1/5

Các khu, điểm du lịch biển sẵn sàng đón khách dịp nghỉ lễ 30/4, 1/5

20:20 , 29/04/2025

Kỳ nghỉ lễ 30/4 và 1/5 năm nay kéo dài 5 ngày, là thời gian lý tưởng để du khách lựa chọn các điểm đến nghỉ dưỡng. Thời điểm này, các dịch vụ lưu trú tại các khu du lịch biển trọng điểm của Thanh Hóa như: Sầm Sơn, Hải Tiến, Hải Hòa đã sẵn sàng các điều kiện để đón khách du lịch.

Sôi nổi các hoạt động chào mừng kỷ niệm 50 năm ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước

Sôi nổi các hoạt động chào mừng kỷ niệm 50 năm ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước

19:05 , 29/04/2025

Sở Văn hóa và Thể thao Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, từ nay đến ngày 30/4, Thành phố sẽ tổ chức chuỗi kỷ niệm 50 năm ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Ngay trong tối nay, 29/4, người dân có thể tham gia và theo dõi nhiều hoạt động hấp dẫn nằm trong chuỗi kỷ niệm.

Nét mới của Du lịch biển Tiên Trang năm 2025

Nét mới của Du lịch biển Tiên Trang năm 2025

20:53 , 28/04/2025

Cùng với các khu du lịch biển khác của tỉnh Thanh Hóa, khu du lịch biển Tiên Trang, huyện Quảng Xương đã sẵn sàng cho mùa cao điểm hè 2025. Đặc biệt, năm nay, để chào mừng kỷ niệm 50 năm ngày giải phóng Miền Nam, thống nhất đất nước và các ngày lễ lớn trong năm, công ty TNHH Soto sẽ tổ chức nhiều hoạt động ý nghĩa, mang đến những trải nghiệm mới cho du khách và Nhân dân địa phương.

Phát huy hiệu quả nguồn tài nguyên du lịch của Thanh Hoá

Phát huy hiệu quả nguồn tài nguyên du lịch của Thanh Hoá

09:26 , 27/04/2025

Trong những năm gần đây, tỉnh Thanh Hoá đã khai thác rất hiệu quả tài nguyên biển vào phát triển du lịch, trở thành điểm đến của đông đảo du khách. Tuy nhiên, không chỉ có biển, được thiên nhiên ưu đãi, tỉnh Thanh Hoá còn phát triển được rất nhiều loại hình du lịch khác như du lịch tâm linh, du lịch khám phá, trải nghiệm và du lịch cộng đồng. Vì vậy, kết nối là hoạt động cần thiết để tăng trải nghiệm cho du khách và phát huy hiệu quả nguồn tài nguyên du lịch của địa phương.

Tọa đàm famtrip khám phá du lịch xứ Thanh

Tọa đàm famtrip khám phá du lịch xứ Thanh

20:10 , 26/04/2025

Ngày 26/4, tại Khu Du lịch sinh thái biển Hải Tiến, huyện Hoằng Hóa, đồng chí Lê Đức Giang, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa dự tọa đàm famtrip khám phá du lịch xứ Thanh. Chương trình thu hút sự tham gia của đại diện 120 doanh nghiệp lữ hành cả nước.

Huyện Thường Xuân sẵn sàng các điều kiện đón khách dịp nghỉ lễ

Huyện Thường Xuân sẵn sàng các điều kiện đón khách dịp nghỉ lễ

18:10 , 26/04/2025

Dịp nghỉ lễ 30/4 - 1/5 năm nay kéo dài 5 ngày, dự kiến lượng khách du lịch đến tham quan, lưu trú tại Thường Xuân sẽ tăng cao. Thời điểm này các khu điểm du lịch, cơ sở kinh doanh lưu trú đang tích cực chuẩn bị các điều kiện sẵn sàng phục vụ du khách, qua đó góp phần tăng thêm ấn tượng của du khách khi đến với Thường Xuân.