Nhà sáng chế chân đất

Chưa học hết lớp 6 trường làng…

Bao năm lăn lộn mưu sinh nơi đất khách…

Gần nửa đời người, về quê với hai bàn tay trắng.

Làm gì để sống trên vùng đất nghèo chỉ có tre luồng?

Bắt đầu từ những thanh sắt vụn, tự mày mò nghiên cứu, chế tạo thành công hệ thống máy vót đũa tre, và ứng dụng kinh nghiệm dân gian để từng bước hoàn thiện phương thức chống mối mọt, chống mốc cho sản phẩm đũa ăn truyền thống.

Ông là Hà Đức Tài, 48 tuổi, ở huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa.

Ông Hà Đức Tài, Thị trấn huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa cho biết: "Khoảng cuối tháng 4, đầu tháng 5 năm 2021, thời điểm đó tôi đang ở trong Sài Gòn làm công việc phổ thông. Tôi cũng hoang mang lắm. Đại dịch kéo đến, hầu hết những người làm việc như tôi đều mất việc, thu nhập hầu như không có. Khi dịch bùng phát thì mạnh ai người ấy chạy. Khi quay trở về quê gần như tay trắng. Hoàn cảnh kinh tế gia đình thì cũng không khấm khá gì, thu nhập chỉ đủ trang trải cuộc sống hàng ngày. Bây giờ, tôi quay về và thất nghiệp, một mình vợ lo toan, cáng đáng gia đình. Rất khó khăn. Đúng ra thì cả hai vợ chồng phải cùng góp sức, "người con cá, người lá rau" mới đủ sống được. Khi mới về tôi cũng đi làm phụ hồ nhưng sức khỏe của mình không đảm bảo. Tôi cũng rất trăn trở. Nếu đi làm thợ xây ở vùng Lang Chánh này thu nhập rất thấp, bấp bênh. Trong khi đó, con cái càng ngày càng lớn, chi phí sinh hoạt mỗi ngày một tăng. Thức trắng đêm suy nghĩ để tìm ra hướng đi mới"

Đó là những biến cố đáng nhớ trong cuộc đời, thôi thúc ông Hà Đức Tài quyết tâm lập nghiệp trên quê hương mình. Sinh sống ở vùng đất này hơn 30 năm, ông Tài biết rằng, Lang Chánh vốn được xem là "thủ phủ" của tre luồng Thanh Hóa. Tuy nhiên, bắt đầu từ đâu và làm như thế nào để khai thác tiềm năng ấy, là điều ông luôn đau đáu tìm lời giải đáp. 

Ông Hà Đức Tài, Thị trấn huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa

Luồng được khai thác chủ yếu làm đũa nhưng hầu hết là đũa công nghiệp, trong khi đó khách hàng lại rất thích đũa vót tay. Tôi đã nghĩ đến việc chế một chiếc máy vót đũa. Vót bằng tay có nhược điểm lớn là nó không đều và cong vênh. Tôi nghĩ chỉ vót bằng máy và phải chế một cái máy để khắc phục 2 nhược điểm kia.

Việc chế tạo máy liên quan đến chuyên ngành cơ khí chính xác, trong khi Hà Đức Tài còn chưa học hết lớp 6, không có thu nhập ổn định để trang trải cuộc sống, vốn liếng đang là con số không. Dựa vào đâu để làm?

Một chiếc máy cơ khí, dù đơn giản nhất, cũng có hàng chục đến hàng trăm bộ phận, linh kiện lắp ráp với nhau, phải vận hành trơn tru thông qua những nguyên lý phức tạp về cơ học, động lực học, về điện, mà một người chưa được học hành cơ bản, không đủ kiến thức, chưa kinh qua thực tế thì không thể hình dung nổi.

Đương nhiên, ai cũng cho đó là ý tưởng điên rồ. 

Vợ chú ấy không ủng hộ, bản thân anh cũng không ủng hộ. Bây giờ, bản thân anh cũng không có, vợ con cũng không có. Sợ lắm. Trước mắt cứ kiếm việc làm có thu nhập hàng ngày đi đã, những việc khác rồi tính sau

Ông Hà Khắc Xiêm (Anh trai ông Hà Đức Tài), Thị trấn huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa

Tuy nhiên, với bản tính cần cù, ham học hỏi, trong quá trình lăn lộn mưu sinh với nhiều công việc khác nhau, ông Tài cũng có được những hiểu biết nhất định. Để thực hiện ý tưởng của mình, ông bắt đầu tìm hiểu kiến thức trên mạng, từ những khái niệm, thông số kỹ thuật chỉ dành cho dân chuyên ngành được đào tạo bài bản, đến những loại máy móc liên quan; đụng đến đâu thì tìm tòi, nghiên cứu đến đó. 

Ở địa phương miền núi này, tìm đâu ra xưởng cơ khí chuyên nghiệp, hay người có trình độ cao để học hỏi và xin trợ giúp. Ông Tài cứ tự mày mò như thế, với khát vọng cháy bỏng, niềm tin sắt đá vào con đường mình đi.

Ông Hà Đức Tài, Thị trấn huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa cho biết: "Tôi không ở trong ngành đũa cho nên tôi chưa hình dung máy làm đũa của họ nó như thế nào. Tôi tính là làm cái máy sơ chế trước rồi làm máy vót sau. Tôi cứ mày mò, lên mạng internet tìm kiếm. Trên đó có rất nhiều "ông thầy". Tôi thì không có kiến thức về cơ khí, nên phải tự học. Tôi ước mỗi ngày có 40 tiếng đồng hồ, 24 giờ là không đủ".

Sáng đi sớm, đêm về muộn, ăn không đúng bữa, ngủ không đủ giấc, bị thương không thấy đau, áo quần rách không biết… Hà Đức Tài chỉ có một mục tiêu duy nhất là làm bằng được hệ thống máy sản xuất đũa tre theo ý mình.

Ngày này qua đêm khác, Hà Đức Tài lặng lẽ như ong xây tổ, cần mẫn, chịu cực khổ để chế tạo, lắp ráp hoàn thiện từng cụm linh kiện, dần hình thành hệ thống máy sản xuất đũa theo quy trình. Ông cũng tự quay lại từng công đoạn chế tạo của mình, lưu trữ lại để đối sánh với kết quả đạt được, làm động lực cho chính mình trong những phần việc tiếp theo.

Dành hết thời gian, tâm sức cho công việc của mình, gánh nặng cơm áo hàng ngày đặt lên vai người vợ, Hà Đức Tài càng nỗ lực với mong muốn lấy kết quả thực tế làm câu trả lời, đền đáp sự hi sinh của người vợ tào khang, sự hỗ trợ đắc lực của những người thân khác trong đại gia đình.

Bắt đầu từ máy chẻ, sơ chế các thanh tre thành những chiếc đũa thô. Rồi tiếp đến là máy vót đũa, những chiếc đũa đã được vót thô sẽ được vót tinh để nó thành hình hài đầu to đầu nhỏ, chuẩn kích cỡ như mong muốn. Cuối cùng là máy đánh bóng đũa, giúp cho chiếc đũa trơn tru, bóng đẹp. 

Thế rồi, sau hơn 2 năm tìm tòi, nghiên cứu, thử nghiệm thất bại, vẫn miệt mài "nếm mật, nằm gai", mồ hôi, nước mắt và cả máu đổ ra trong quá trình lao động, Hà Đức Tài đã chế tạo thành công hệ thống máy làm đũa, đưa vào hoạt động ổn định, đảm bảo an toàn lao động. Những thanh tre, luồng bản địa, đi qua hệ thống máy của Hà Đức Tài, đã trở thành những đôi đũa cứng cáp, đẹp mắt.

Tuy nhiên, để có được những đôi đũa luôn bền đẹp, đảm bảo an toàn vệ sinh, Hà Đức Tài lại tiếp tục trăn trở. Hiện nay một số loại đũa ngoài thị trường dùng hóa chất để chống mối mọt, khi sử dụng lâu dài rất nguy hại cho sức khỏe. Còn đũa vót thủ công của người dân, nếu không treo gác bếp hun khói trước khi dùng, sẽ bị mốc khi trời nồm ẩm. Làm thế nào để chống mối mọt, chống nấm mốc cho đũa tre, mà không phải dùng hóa chất? Qua rất nhiều nghiên cứu, thử nghiệm về công nghệ biến tính tre luồng, Hà Đức Tài quyết định ứng dụng phương pháp thủ công truyền thống của cha ông từ xa xưa để đưa vào quy trình sản xuất đũa. Một trong những kinh nghiệm dân gian mà ông khẳng định là tối ưu để chống mốc và mối mọt, là hun khói bếp. Hà Đức Tài tiếp tục xây lò sấy, tính toán để đũa được hun khói ở mức phù hợp, hạn chế nấm mốc và mối mọt ở mức thấp nhất và có màu sắc nâu bóng, chắc đẹp. Đồng thời, ông nghiên cứu cả phương pháp dùng thảo dược trong quá trình hấp sấy, đánh bóng đũa. Mục đích cuối cùng là làm ra những đôi đũa tre sạch, đảm bảo an toàn cho người sử dụng. 

Tôi không cho phép mình cẩu thả. Việc thử nghiệm theo dõi chống mốc tôi phải làm đến tận 70 lần, trên nhiều phương pháp, nhiều loại nguyên liệu khác nhau. Từ đó tôi mới biết nguyên liệu nào là tốt nhất. Tất cả nguyên liệu thử nghiệm đó phải vứt bỏ đến 10 nghìn đôi. Tất cả đốt hết. Tôi không muốn những đôi đũa của mình chưa đạt chất lượng.

Ông Hà Đức Tài, Thị trấn huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa

Dù "trái ngọt" vẫn còn ở phía trước, thế nhưng, thành công bước đầu của Hà Đức Tài trong việc nghiên cứu, chế tạo hệ thống máy làm đũa và quy trình sản xuất đũa theo phương pháp truyền thống đã mang đến kỳ vọng tươi sáng không chỉ riêng cho gia đình ông. 

Nếu vót đũa thủ công, mỗi người một ngày may ra chỉ làm được khoảng vài chục đôi đũa. Hệ thống máy này, công suất tối đa đạt khoảng 200 đôi đũa/1 giờ đồng hồ, giúp làm ra sản phẩm nhanh hơn, bền đẹp hơn. Và đặc biệt, sẽ giúp tiêu thụ được lượng tre nguyên liệu lớn, nhất là những loài tre bản địa được trồng nhiều tại địa phương, nhưng không được dùng phổ biến trong sản xuất công nghiệp hiện nay; tuy nhiên chúng lại rất phù hợp khi làm đũa ăn và các mặt hàng thủ công truyền thống.

Cái tôi được nhất là truyền được cho con trai tôi bài học về lòng kiên trì. Con tôi tự nhận thấy, bố không được học hành trường lớp, chưa bao giờ làm cơ khí mà bố đã làm được máy hoàn thiện đũa như vậy. Cháu rất thích và ngưỡng mộ bố.

Ông Hà Đức Tài, Thị trấn huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa

Ông Hà Khiêm Tốn (bố ông Hà Đức Tài), Thị trấn huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa khuyên nhủ con trai: "Có đức, có tài, hai cái đó phải gắn với nhau, mới nên người được. Có tài mà không có đức thì vô dụng. Có đức mà không có tài thì làm gì cũng khó. Bác Hồ đã dạy rồi. Lúc nào con cũng phải nhớ hai điều đó".

Kế hoạch thời gian tới, khi xưởng hoạt động ổn định, ông Hà Đức Tài sẽ mở rộng sản xuất, chính thức đưa sản phẩm "Đũa tre sạch Đức Tài" ra thị trường. Ông mong muốn, ngoài nuôi sống bản thân và gia đình, còn giúp người dân địa phương bán được nhiều tre luồng, có việc làm, tăng thu nhập, phát triển kinh tế cho quê hương.

Để khát vọng chân chính ấy sớm trở thành hiện thực, Hà Đức Tài rất cần sự quan tâm, hỗ trợ của các cấp chính quyền, ngành chức năng trong việc thực hiện các thủ tục pháp lý về quyền sở hữu trí tuệ cho hệ thống máy làm đũa, xây dựng thương hiệu sản phẩm và phát triển thị trường tiêu thụ. 

Câu chuyện khởi nghiệp từ lũy tre làng của ông Hà Đức Tài sẽ truyền động lực và niềm tin cho tất cả những người lao động về tinh thần sáng tạo, về ý chí thực hiện niềm đam mê, khát vọng, để hướng tới mục tiêu nhanh chóng thoát nghèo, xây dựng cuộc sống tốt đẹp trên mảnh đất quê hương.