Tự do báo chí tại Việt Nam – từ hành lang pháp lý đến thực tiễn sinh động

Điều 25, Hiến pháp Việt Nam 2013 ghi rõ: "Công dân có quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin, hội họp, lập hội, biểu tình. Việc thực hiện các quyền này do pháp luật quy định".

Trên cơ sở quy định này, Luật Báo chí 2016 đã cụ thể hóa quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận trên báo chí của công dân. Theo đó, quyền tự do báo chí được hiểu là việc thực hiện quyền tự do ngôn luận của công dân thông qua báo chí, và báo chí được xem như phương tiện để mọi công dân thể hiện quan điểm, chính kiến, ý kiến của mình.

Hành lang pháp lý này cho phép các cơ quan báo chí, đội ngũ phóng viên, biên tập viên, nhà báo, các cơ quan Nhà nước và mỗi công dân được thực thi nghiêm túc, đầy đủ quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận trong khuôn khổ pháp luật và được Nhà nước bảo hộ. Không ai có quyền tước đoạt, cũng như không được lạm dụng quyền này để xâm phạm lợi ích Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân.

Trên cơ sở hành lang pháp lý được quy định rõ ràng, cụ thể, thực tiễn hoạt động báo chí Việt Nam trong những năm qua rất sôi động với nhiều thành tựu nổi bật. Tính đến năm 2023, cả nước đã có 6 cơ quan truyền thông đa phương tiện chủ lực, 127 cơ quan báo, 671 cơ quan tạp chí và 72 Đài phát thanh, truyền hình. Nhân sự hoạt động trong lĩnh vực báo chí khoảng 41.000 người, tăng gấp 6 lần so với năm 2000.

Hoạt động trong lĩnh vực báo chí đã gần 20 năm, nhà báo Trần Thanh – một trong những bút sắc bén của Báo Thanh Hóa thẳng thắn nhận định: sự phát triển cả về số lượng và chất lượng của đội ngũ người làm báo tại Việt Nam nói chung và tỉnh Thanh Hóa nói riêng là minh chứng sống động cho thấy quyền và nghĩa vụ của nhà báo về tự do ngôn luận, tự do báo chí luôn được bảo đảm. Đặc biệt, đối với những nhà báo chuyên viết phóng sự điều tra như anh, quyền tự do ấy còn được thể hiện ở quyền được tiếp cận và cung cấp thông tin.

Nhà báo Trần Thanh cho biết: "Khi liên hệ công tác và để thu thập các tài liệu liên quan đến việc mình phản ánh, đặc biệt là những việc liên quan đến quyền lợi của người dân thì đều được các địa phương cung cấp đầy đủ các tư liệu, các chứng cứ để anh em có những bài viết".

Không chỉ riêng anh Thanh, mà tất cả các phóng viên, biên tập viên, nhà báo đều được tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình tác nghiệp. Pháp luật cũng quy định rõ đây là trách nhiệm của các cơ quan Nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội nhằm đảm bảo quyền tự do ngôn luận và tự do báo chí của Nhân dân. Nhà báo Nguyễn Tùng Lâm, Biên tập viên VTV8, Đài truyền hình Việt Nam cho biết: "Trong quá trình tác nghiệp, chúng tôi luôn tuân thủ những điều nhà báo được làm và quy tắc ứng xử của nhà báo trên mạng xã hội, trong đó đã nêu rõ những điều người làm báo được làm và không được làm". 

Đáng chú ý, nhiều năm trở lại đây, trước sự phát triển vũ bão của khoa học công nghệ, đặc biệt là mạng xã hội, quyền tự do báo chí và tự do ngôn luận của người dân Việt Nam càng được thể hiện rõ nét hơn. Điều này thể hiện ở việc Nhà nước Việt Nam không hạn chế truy cập mọi nền tảng mạng xã hội, người dân có thể tự do sử dụng mạng xã hội để đăng tải, chia sẻ các thông tin theo quy định của pháp luật và không vi phạm thuần phong mỹ tục. Từ đây, khái niệm "nhà báo công dân" – mỗi người dân có thể trở thành một nhà báo của phương Tây đã trở nên rất gần gũi tại Việt Nam.

Anh Lê Vinh Toàn, phường Hải Hòa, thị xã Nghi Sơn, tỉnh Thanh Hóa chia sẻ: "Tôi sử dụng rất nhiều các trang mạng xã hội, từ đó khi có luồng thông tin tốt thì mình sẽ chia sẻ và lan tỏa cho tất cả mọi người được biết. Không chỉ riêng tôi mà tất cả mọi người đều có xu hướng như thế. Qua đó mình cũng biết được mạng xã hội là một nơi để đảm bảo quyền công dân, tự do ngôn luận của tất cả mọi người". 

Trong những năm qua, hoạt động hợp tác quốc tế về báo chí tại Việt Nam cũng rất phát triển với nhiều khóa đào tạo ngắn hạn và dài hạn, trao đổi kinh nghiệm nghiệp vụ theo hướng hợp tác đa quốc gia và đa lĩnh vực. Hiện nay, đã có gần 40 hãng truyền thông quốc tế có mặt tại Việt Nam. Các kênh truyền thông lớn trên thế giới như BBC, CNN, TV5, KBS… đã tiếp cận dễ dàng với công chúng Việt Nam thông qua nhiều nền tảng chính thức mà không có rào cản nào về công nghệ hay pháp lý.

Tự do báo chí ở Việt Nam là không thể phủ nhận. Cần phải hiểu một cách đúng đắn rằng, tự do không có nghĩa là nằm ngoài khuôn khổ pháp luật. Bảo đảm tự do báo chí cũng đồng nghĩa với việc cần phải xử phạt nghiêm khắc những tổ chức, cá nhân lợi dụng tự do báo chí để thực hiện các hành vi xâm hại đến lợi ích Quốc gia, dân tộc, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Mọi sự đánh giá không gắn với thực tiễn đều là phiến diện, quy chụp và thiếu khách quan.