ĐÀI PHÁT THANH VÀ TRUYỀN HÌNH THANH HÓA

Thanh Hoa Radio and Television
Đường dây nóng: 0237 3721150

Bản hoà tấu nơi đại ngàn

Đến với các bản người Thái ở xứ Thanh, nơi nào có nhà sàn, có khăn piêu, áo cóm là ở đó có văn nghệ bản Mường… Hãy một lần ghé thăm các bản của đồng bào Thái để được đắm mình trong những bản hoà tấu mang đậm bản sắc âm nhạc dân gian Thái, chứa đựng trong đó tâm hồn, tình cảm và cả cốt cách của người dân nơi này.

Ái Vân - Đức Tình - Văn Lộc

22/08/2024 09:30

Khi đến thăm những bản dân tộc Thái, đầu tiên du khách sẽ được bà con chào đón bằng những điệu khua luống rộn ràng. Đây được xem là một thể loại âm nhạc độc đáo của người Thái, thường được sử dụng trong mỗi dịp lễ Tết hay ngày vui của bản.

Theo lời của những bậc cao niên, khua luống cũng như nhiều loại hình diễn xướng dân gian khác, có từ thời rất xa xưa, bắt nguồn từ một sinh hoạt quen thuộc trong đời sống là giã gạo. Hễ là người Thái, biết cầm chày giã gạo thì đều biết khua luống, đặc biệt là các cô gái.

Bản hoà tấu nơi đại ngàn- Ảnh 1.

Trước kia, dưới gầm mỗi ngôi nhà sàn của người Thái đều có một chiếc luống dùng để giã gạo. Vào mỗi sớm mai, khi trời còn chưa tỏ, người phụ nữ đã phải thức dậy, bắt đầu những công việc của mình. Gia đình nào đông người thì sẽ có 2 đến 3 người phụ nữ cùng giã gạo, tiếng chày nâng lên hạ xuống nhịp nhàng, tạo nên những thanh âm rộn ràng nghe rất vui tai. Nhưng cũng có những gia đình neo người, chỉ có một người phụ nữ bên luống giã gạo, tiếng chày va vào thành luống lúc này lại tạo nên âm thanh nghe trầm đục, khoan thai… Cứ thế, qua thời gian, khua luống đã trở thành một loại hình nghệ thuật đặc sắc, thân thuộc của các bản làng người Thái.

Bà Ngân Thị Chìm, bản Bút, xã Nam Xuân, huyện Quan Hóa, Thanh Hóa chia sẻ: "Ngày xưa các bà các mẹ làm việc quần quật cả ngày. Sáng giã gạo, tối giã sắn. Mỗi khi nghỉ ngơi, các bà lại cùng nhau khua luống tạo nên những giai điệu vui nhộn nhằm xua đi những mệt mỏi. Dần dần, từ những giai điệu mộc mạc ấy thành những bài khua luống được nhiều người yêu thích".

Bản hoà tấu nơi đại ngàn- Ảnh 2.

Có thể thấy, quá trình sống, lao động và sáng tạo, chiếc luống dùng để giã gạo dần trở thành một loại nhạc cụ, và cùng với nó là một hình thức trình diễn nghệ thuật dân gian độc đáo gắn liền với sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng, đáp ứng nhu cầu đời sống tinh thần của Nhân dân. Luống không còn thuần túy là công cụ lao động, mà đã trở thành một nhạc cụ truyền thống của người Thái.

Tham gia khua luống thường là phụ nữ và số người biểu diễn bắt buộc là số lẻ: 5, 7, 9, 11. Đây là những con số, theo quan niệm người dân chính là biểu trưng cho sự may mắn. Để thực hiện các động tác khua luống, thường có một người đứng đầu luống cầm chày giã nhịp, còn những người khác thì khua. Khi có nhiều người cùng đứng giã chung một cối gạo thì mọi người phải biết cách giữ đều nhịp, tránh cho chày va đập vào nhau. Cứ thế qua thời gian, người phụ nữ Thái khua chày thành điệu, thành bài, trở thành nét văn hóa nghệ thuật truyền thống của dân tộc.

Bản hoà tấu nơi đại ngàn- Ảnh 3.

Mỗi khi nhịp chày khua luống vang lên là bàn chân muốn bước, cái bụng muốn theo đến nơi có lễ hội, có những trò vui chơi... Tuy âm thanh của điệu khua luống không ngân nga, bổng trầm như những loại nhạc cụ hiện đại, nhưng nó lại gắn kết mọi người với nhau thành một khối thống nhất.

Bản hoà tấu nơi đại ngàn- Ảnh 4.

Ông Cao Bằng Nghĩa, Hội viên Hội Văn học nghệ thuật các dân tộc thiểu số Việt Nam

Ông Cao Bằng Nghĩa, Hội viên Hội Văn học nghệ thuật các dân tộc thiểu số Việt Nam cho biết: "Cho đến bây giờ chúng ta rất ngưỡng mộ khả năng diễn xuất của các bà, các chị trong trò diễn xướng khua luống. Các điệu khua luống của dân tộc Thái không có tiết tấu hay giai điệu luyến láy như các nhạc cụ của dân tộc khác, nhưng các giai điệu của khua luống như một thứ keo kết dính giữa tình cảm con người với con người. Khi mình đang ngồi ở một nơi nào đó trên nhà hay đang làm việc ở trên nương, nhưng khi nghe tiếng khua luống ở đâu đó bà con thấy lòng thổn thức, họ mong mau chóng xong công việc để trở về được tham gia chương trình khua luống đó. Và giai điệu khua luống mang tính liên kết giữa con người với con người, họ cầu mong tiếng khua luống vang mãi trong tâm khảm của họ, mong cho mọi người luôn mạnh khỏe hơn, vui vẻ hơn và có một cuộc sống ấm no hơn".

Trong bản hoà tấu của làn điệu khua luống không thể thiếu dàn cồng chiêng. Chiêng tượng trưng cho 4 mùa xuân, hạ, thu, đông; luống là tượng trưng cho sông nước. Tiếng trống, chiêng, khua luống vang lên hòa quyện với nhau tạo thành một bản hợp xướng sôi động để mọi người cùng quây quần ca hát, nhảy múa.

Theo quan niệm của dân tộc Thái, tiếng cồng chiêng là tiếng của lòng người. Đồng bào Thái thường dùng nhạc cụ này trong nhiều nghi thức, lễ hội, hay trong công việc hệ trọng có ảnh hưởng đến sự sinh tồn của gia đình, dòng tộc. Đồng bào quan niệm rằng, tiếng vang của cồng, chiêng là ngôn ngữ để giao tiếp với trời đất, thánh thần, tổ tiên; giao tiếp giữa người với người, cầu mong cho nhân khang vật thịnh. Trong cuộc sống của người Thái, cồng chiêng không chỉ đơn thuần là loại nhạc cụ phục vụ đời sống tinh thần, vật chất của con người, mà còn là một "linh vật" biểu tượng cho sự ấm no, hạnh phúc bền vững. Vì lẽ đó, cồng, chiêng được người Thái xem xét rất cẩn thận khi mua. Đa số những cồng, chiêng hiện có đều do ông cha từ thời xa xưa để lại.

Bản hoà tấu nơi đại ngàn- Ảnh 5.

Cũng như nhiều dân tộc anh em khác, đồng bào Thái cũng dùng tiếng cồng, chiêng để ca ngợi vẻ đẹp của thiên nhiên, nói lên khát vọng của con người trong cuộc sống. Mỗi dàn nhạc cồng, chiêng của người Thái chỉ có 4 chiếc, tượng trưng cho 4 mùa: xuân, hạ, thu, đông; 4 chiếc được đặt tên lần lượt là Cồng mẹ (chiếc lớn nhất), Cồng chị, Cồng em, Cồng út; hoặc cũng có thể gọi là Cồng anh, Cồng em…

Cách đánh cồng, chiêng của người Thái cũng tương đối đơn giản, chỉ cần lắng nghe tập trung một chút là có thể đánh được. Khi đánh thì dùng dùi gõ vào, sao cho khớp với tiếng của trống và tiếng của khua luống hay sạp, tạo nên một giai điệu hòa âm nhộn nhịp, vui tươi. Thông thường những bộ cồng chiêng tốt là không có vết lõm nào trên bề mặt, núm chiêng cao và nhỏ. Đặc biệt, là khi đánh vào chiêng, âm thanh sẽ ngân dài, trầm bổng hơn, làm cho người nghe thấy phấn khởi.

Anh Vi Văn Đức, bản Năng Cát, xã Trí Nang, huyện Lang Chánh, Thanh Hóa cho biết: "Ngay từ nhỏ tôi đã thấy các ông bà biểu diễn cồng chiêng trong các ngày lễ, ngày hội nên năm 10 tuổi tôi đã biết sử dụng. Chiêng to nhất thì được gọi là anh cả, sau đó cứ lần lượt anh hai, anh ba, em út, thể hiện sự đoàn kết giữa các anh em với nhau. Bốn chiếc chiêng có các âm sắc khác nhau, nhưng nếu ta đánh một chuỗi liên tục thì không hay. Khi ta đánh chiêng 1-3, rồi chiêng 2-4 thì sẽ hay hơn, tạo thành chuỗi âm nhạc".

Trong nghệ thuật dân gian, đồng bào Thái có nhiều loại hình diễn xướng khá đặc sắc, điển hình nhất là điệu múa sạp. Khi đến bản Thái, sau những cuộc gặp gỡ, trò chuyện thân tình, thì bà con sẽ khéo léo đưa du khách hòa nhịp với cộng đồng nơi đây trong cái nắm tay đoàn kết và bước nhảy rộn ràng của điệu múa sạp…

Bản hoà tấu nơi đại ngàn- Ảnh 6.

Để chuẩn bị cho buổi múa sạp, người tham gia thường chia làm hai tốp: một tốp đập sạp và một tốp nhảy sạp. Người ta cũng có thể luân phiên nhau múa hoặc đập sạp. Những người đập sạp phải rất đều tay, tốc độ ban đầu chậm rãi nhưng sau có thể nâng dần lên, khiến các bước nhảy khó dần và cũng hấp dẫn, cuốn hút hơn. Người nhảy sạp phải chứng tỏ được sự khéo léo của mình, theo đúng và kịp tiết tấu của người đập sạp. Nhanh quá hoặc chậm quá đều không được vì chân sẽ vấp vào sạp. Người ta không quy định có bao nhiêu người đập sạp và bao nhiêu người nhảy sạp, càng đông càng vui, nhất là với những người nhảy sạp.

Theo thời gian, nhiều điệu múa dân gian bị mai một, thất truyền, nhưng riêng múa sạp, do đặc tính cộng đồng, nên vẫn tồn tại. Không những thế, múa sạp còn được nâng cao hơn về tính nghệ thuật, giúp cho đời sống của đồng bào vùng cao thêm phong phú.

Ngày nay, dẫu tiếp nhận nhiều loại hình văn hóa đa dạng, nhưng với đồng bào Thái, tình yêu nguồn cội vẫn là dòng chảy trong tâm hồn mỗi người. Âm thanh của cồng chiêng, khua luống hay nhảy sạp là những bản hoà tấu của đại ngàn hùng vĩ, là ngôn ngữ giao tiếp của con người với thế giới siêu nhiên; góp phần tôn vinh những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của cha ông.

Nguồn: Chuyên mục Sắc màu các dân tộc xứ Thanh/TTV

Ý kiến bạn đọc

Xem thêm bình luận
Các khu du lịch biển thu hút đông khách dịp lễ

Các khu du lịch biển thu hút đông khách dịp lễ

20:55 , 02/09/2024

Trong dịp nghỉ lễ này, thời tiết nắng nhẹ, khá thuận lợi cho các hoạt động vui chơi giải trí tại các khu du lịch. Các khu du lịch biển vẫn là điểm đến thu hút đông đảo du khách.

Sôi nổi các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao chào mừng Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9

Sôi nổi các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao chào mừng Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9

23:05 , 01/09/2024

Chào mừng kỷ niệm 79 năm Ngày Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, các địa phương trên địa bàn huyện Thạch Thành đồng loạt tổ chức các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao, thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia, trải nghiệm.

Kỷ niệm 15 năm ngày truyền thống Âm nhạc Việt Nam

Kỷ niệm 15 năm ngày truyền thống Âm nhạc Việt Nam

19:52 , 01/09/2024

Sáng ngày 1/9, Ban âm nhạc - Hội văn học nghệ thuật Thanh Hóa đã phối hợp với Chi hội nhạc sĩ Việt Nam tại Thanh Hóa tổ chức chương trình ca nhạc “Khát vọng Xứ Thanh” kỷ niệm 15 năm ngày truyền thống âm nhạc Việt Nam (03/09/2010 - 03/09/2024).

Thanh Hóa: Các khu điểm du lịch thu hút khách

Thanh Hóa: Các khu điểm du lịch thu hút khách

19:48 , 01/09/2024

Hai ngày đầu tiên của kỳ nghỉ lễ 2/9 năm nay, thời tiết khá thuận lợi nên hầu hết các khu, điểm du lịch trên địa bàn Thanh Hóa thu hút rất nhiều Nhân dân và du khách. Các khu điểm du lịch có các dịch vụ vui chơi, giải trí, lượng khách càng lớn hơn.

Triển lãm Mỹ thuật Bắc miền Trung - Điểm tham quan dịp nghỉ lễ 2/9

Triển lãm Mỹ thuật Bắc miền Trung - Điểm tham quan dịp nghỉ lễ 2/9

19:45 , 01/09/2024

Triển lãm Mỹ thuật Khu vực IV, Bắc miền Trung lần thứ 29 đang diễn ra tại Trung tâm Triển lãm – Hội chợ - Quảng cáo, Đài Phát thanh và Truyền hình Thanh Hóa. Đây là một điểm đến trong dịp nghỉ lễ 2/9.

Phát huy vai trò của Nhân dân trong gìn giữ văn hóa truyền thống

Phát huy vai trò của Nhân dân trong gìn giữ văn hóa truyền thống

16:06 , 31/08/2024

Khu vực miền núi tỉnh Thanh Hóa có trên 1 triệu cư dân sinh sống, trong đó, đồng bào dân tộc thiểu số có 600.000 người, gồm các dân tộc Mường, Thái, Thổ, Mông, Dao, Khơ mú… Những năm qua, việc bảo tồn truyền thống văn hóa tốt đẹp, quý giá của các dân tộc đã được các cấp chính quyền, cơ quan chuyên ngành tỉnh Thanh Hóa đặc biệt quan tâm. Vai trò của chính đồng bào các dân tộc thiểu số trong việc tham gia bảo tồn và phát triển các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình đã được phát huy.

Đặc sắc chương trình nghệ thuật chào mừng 79 năm Cách mạng Tháng Tám

Đặc sắc chương trình nghệ thuật chào mừng 79 năm Cách mạng Tháng Tám

11:08 , 31/08/2024

Tối 30/8, tại Quảng trường Lam Sơn, thành phố Thanh Hóa phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức chương trình nghệ thuật chào mừng kỷ niệm 79 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9.

Ra mắt cuốn sách Lịch sử Đảng bộ và trao giải cuộc thi sáng tác ca khúc về Thiệu Hoá

Ra mắt cuốn sách Lịch sử Đảng bộ và trao giải cuộc thi sáng tác ca khúc về Thiệu Hoá

11:02 , 31/08/2024

Nhân dịp kỷ niệm 79 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9, tối ngày 30/8, huyện Thiệu Hóa đã tổ chức lễ ra mắt cuốn sách “Lịch sử Đảng bộ huyện Thiệu Hóa 1930-2020” và tổng kết, trao giải cuộc thi sáng tác ca khúc về Thiệu Hóa.

Thanh Hoá xây dựng điểm đến an toàn, hấp dẫn dịp lễ 2/9

Thanh Hoá xây dựng điểm đến an toàn, hấp dẫn dịp lễ 2/9

09:05 , 31/08/2024

Kỳ nghỉ lễ Quốc khánh 2/9 năm nay kéo dài 4 ngày, là đợt nghỉ lễ dài ngày cuối cùng trong năm và được coi là một cơ hội quan trọng của ngành du lịch. Đến nay, các khu, điểm du lịch trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa đã chuẩn bị sẵn sàng các điều kiện để đón khách, nhằm tranh thủ tối đa cơ hội này để hoàn thành và hoàn thành vượt mức các chỉ tiêu kế hoạch đã đề ra.

Liên hoan nghệ thuật quần chúng các đơn vị văn hóa tiêu biểu huyện Hà Trung năm 2024

Liên hoan nghệ thuật quần chúng các đơn vị văn hóa tiêu biểu huyện Hà Trung năm 2024

23:05 , 30/08/2024

Huyện Hà Trung vừa tổ chức chương trình liên hoan nghệ thuật quần chúng năm 2024.