Đền thờ “Tể tướng Vạn Hà – Thiên hạ âu ca”

Tiến sĩ Nguyễn Quán Nho là một trong bốn danh sĩ của đất Vạn Hà, huyện Thiệu Hóa. Ông đã làm quan đến chức Tể tướng thời Hậu Lê, công trạng nhiều và là tấm gương sáng thanh liêm cho hậu thế, xứng đáng được ghi nhớ và tôn vinh. Để tưởng nhớ về công lao to lớn của ông, Đền thờ Tể tướng Nguyễn Quán Nho tại thị trấn Thiệu Hoá đã được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia năm 1993.

Nói về Nguyễn Quán Nho, người Vạn Hà ai cũng thuộc câu ca: "Thượng thư Lê Hy, thiên hạ sầu bi, Tể tướng Vãn Hà, thiên hạ âu ca". Sách "Đại Nam quốc sử diễn ca" cũng ghi: Bởi ai thiên hạ âu ca/ Chẳng quan Tham tụng Vạn Hà là chi". Những câu nói ấy đã phần nào giúp hậu thế hiểu thêm tính cách, con người và sự thanh liêm chính trực của ông.

Tiến sĩ Nguyễn Quán Nho sinh năm 1638, mất năm 1708, tên hiệu Giản Trai, tên thụy Ôn Nhã, là người xã Vạn Hà, huyện Thụy Nguyên (nay là thị trấn Thiệu Hóa, huyện Thiệu Hóa). Mồ côi cha từ bé, nhà nghèo, hai mẹ con ông sống lay lắt qua ngày bằng nghề mò cua, bắt ốc, đan thừng. Sách "Kẻ chăn trâu kỳ dị" có ghi, vì quá nghèo đói mà Nguyễn Quán Nho thường xuyên phải sang hàng xóm mượn nồi nấu cơm nhưng thực chất là về vét hạt cơm còn chét lại dưới đáy nồi để ăn cầm cự. Dần dần hàng xóm biết chuyện, cố ý dành lại nhiều phần cơm cháy hơn. Bởi thế mà Nguyễn Quán Nho thường được gọi là "chàng Cháy".

Chàng Cháy rất ham học. Những lúc mẹ đi làm thuê cho nhà giàu, cậu đi theo, áp tai vào vách nghe thầy giảng bài cho con chủ nhà, lại lấy que củi vạch chữ lên nền đất. Thậm chí, cậu còn dùng gai tập viết từng con chữ lên thân xương rồng, trên lá chuối. Đêm đến đèn dầu không có để thắp, Quán Nho học cách của Lưỡng quốc trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi lấy đom đóm bỏ vào vỏ trứng gà làm đèn. Nhờ sáng dạ, chăm chỉ, chẳng bao lâu Quán Nho đã thuộc hết chữ.

Vượt qua đói rét, khó khăn, khoa thi năm Đinh Mùi (1667) niên hiệu Cảnh Trị đời vua Lê Huyền Tông, cậu học trò nghèo đã đỗ Đồng Tiến sĩ. Quan lộ thuận lợi, Nguyễn Quán Nho lần lượt giữ nhiều vị trí, chức vụ, từ Phó đô ngự sử (1684); Tả Thị lang Bộ Lại (1691); Thượng thư Bộ binh (1693); đến Thượng thư Bộ lại; Tri lục phiên. Khi giữ chức Tham tụng (Tể tướng), ông được chúa Trịnh cho kiêm chức Tả hiến tư giảng. Trong cuộc đời 40 năm làm quan, trải qua 4 đời vua, Nguyễn Quán Nho luôn thể hiện sự thanh liêm, hết lòng phục vụ Nhân dân, phụng sự đất nước.

Làm quan với chức cao vọng trọng nhưng ông luôn sống giản dị, khoan dung, làm hết chức phận, một lòng phò vua, giúp chúa, chăm lo công việc, yêu thương, gần gũi người dân; thường xuyên quan tâm đến công tác đê điều, phòng lụt bão, miễn giảm một số thuế khóa cho dân. Dưới sự quản lý, chăm lo của ông, mùa màng quanh năm tươi tốt, Nhân dân được sống trong cảnh ấm no, hạnh phúc. Tiếng lành đồn xa, Nhân dân khắp chốn truyền tụng công lao to lớn của trạng "Cháy" Nguyễn Quán Nho người Vạn Hà.

Năm Vĩnh Thịnh - Đinh Hợi (1707), ở tuổi 70, Tể tướng Nguyễn Quán Nho rời chốn quan trường. Hơn một năm sau ông mất, và được thăng Lại bộ Thượng thư, tước Quận Công. Về nơi cửu tuyền, ông được nhà Lê truy phong là Trung đẳng thần, đến thời Nguyễn gia phong là Cương ý dực bảo trung lương, Thượng đẳng thần. Khi mất đi, tài sản ông để lại không đủ xây dựng nhà thờ cho chính mình. Mãi sau một viên quan địa phương đã đứng ra kêu gọi quyên góp xây dựng đền thờ ông ngay tại mảnh đất nhà thờ ngày nay.

Đền thờ Tể tướng Nguyễn Quán Nho hiện thuộc tiểu khu 5, thị trấn Thiệu Hóa (huyện Thiệu Hóa), được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia năm 1993. Ngôi đền có quy mô không lớn, nhưng cổ kính, trang nghiêm với mái ngói rêu phong, nóc nhà trang trí hình lưỡng long chầu nguyệt, trước cửa có đôi nghê chầu.

Ông Nguyễn Văn Tuyên, Phó Chủ tịch UBND thị trấn Thiệu Hoá, huyện Thiệu Hoá cho biết: "Đền thờ Tể tướng Nguyễn Quán Nho hiện thuộc tiểu khu 5, thị trấn Thiệu Hóa. Trong những năm qua, cấp chính quyền luôn quan tâm đến công tác trùng tu, động viên gia đình giữ nguyên hiện trạng, với mục đích giữ gìn, phát huy giá trị của di tích được Nhà nước công nhận".

Những năm qua, vào những dịp lễ, tết quan trọng, dòng họ Nguyễn Quán luôn tập trung triển khai nhiều hoạt động nhằm khuyến khích tinh thần ham học của con em trong họ. Nhiều người đã đạt thành tích học tập xuất sắc, và có chỗ đứng trong hàng ngũ cán bộ cấp cao, đóng góp công sức lớn cho sự phát triển cùa quê hương, đất nước.

Với mong muốn ngày càng phát huy hơn nữa tinh thần hiếu học của con cháu trong dòng họ nói riêng, và lan toả tinh thần của vùng đất khoa bảng Thiệu Hoá nói chung, con cháu dòng họ Nguyễn Quán cùng đông đảo Nhân dân địa phương đã cùng chính quyền và các đoàn thể quan tâm vận động nhiều nguồn đóng góp để tiếp tục gìn giữ, tôn tạo di tích lịch sử quốc gia Đền thờ và lăng mộ Nguyễn Quán Nho sao cho xứng đáng với vị thế của một vị Tể tướng chính trực, thanh liêm, niềm tự hào của mảnh đất Thanh Hoá anh hùng, qua đó giáo dục và phát huy các giá trị truyền thống lịch sử quý báu cho các thế hệ mai sau.

Những năm qua, vào những dịp lễ, Tết quan trọng, dòng họ Nguyễn Quán luôn tập trung triển khai nhiều hoạt động nhằm khuyến khích tinh thần ham học của con em trong họ. Nhiều người đã đạt thành tích học tập xuất sắc, và có chỗ đứng trong hàng ngũ cán bộ cấp cao, đóng góp công sức lớn cho sự phát triển cùa quê hương, đất nước.

Với mong muốn ngày càng phát huy hơn nữa tinh thần hiếu học của con cháu trong dòng họ nói riêng, và lan toả tinh thần của vùng đất khoa bảng Thiệu Hoá nói chung, con cháu dòng họ Nguyễn Quán cùng đông đảo Nhân dân địa phương đã cùng chính quyền và các đoàn thể quan tâm vận động nhiều nguồn đóng góp để tiếp tục gìn giữ, tôn tạo di tích lịch sử quốc gia Đền thờ và Lăng mộ Nguyễn Quán Nho sao cho xứng đáng với vị thế của một vị Tể tướng chính trực, thanh liêm, niềm tự hào của mảnh đất Thanh Hoá anh hùng, qua đó giáo dục và phát huy các giá trị truyền thống lịch sử quý báu cho các thế hệ mai sau.