Bối chưa đến tuổi bốn lăm, nhưng mọi người dân vùng này đều gọi là "Lão Bối". Thực ra không ai đoán biết được lão già hay trẻ, lão buồn hay vui. Mặt mũi bị bóc hết lớp da. Có riêng gì mặt, đầu, tay và hầu khắp người đều bị bóc như vỏ khoai. Không lông mày, không râu… may mà còn vài sợi lơ thơ tóc vàng hoe và trắng bẩng, chẳng che nổi cái sọ trọc lốc. Thành ra lão già, già đến mức không ai đoán được tuổi tác. Bối làm cái việc mà không ai dám làm. Chọn đoạn sông nhà Lê có tiếng là lắm ma kéo vó bè. Cũng chẳng lâu đâu, mới vài năm lại đây, nhưng người đời lại tưởng có lão ở đó từ khi có con sông Lê này. Nếu vắng lão vài hôm thì mất hợp lý, đến mức nhớ nhung.

Ở đoạn này, sông nhà Lê chui qua đáy con sông Đào. Vì sông Lê ra đời từ xa xưa cùng bao chuyện vua Lê đánh giặc. Người ta kể: "Nghĩa binh của ngài đào sông, xuất quỷ nhập thần từ Nghệ An ra Thanh Hoá đến Ninh Bình". Sông Đào mới có non một thế kỷ từ dạo người Pháp làm đập Bái Thượng. Sông Đào trườn qua sông Lê bằng một chiếc cống khổng lồ. Ở cống đó, các cụ già quả quyết rằng không ai cả gan dám bén mảng đến dù ban ngày ban mặt. Lắm chuyện quái đản về ma quỷ hiện thành người đi họp chợ, làm mụ mị những cô gái dẫn đi suốt đêm khắp cánh đồng. Vào những đêm trở trời, chó sủa trăng lu, ai mà thức dậy nhìn có quầng sáng, nghe thấy rì rầm, là đang họp hành của âm binh đấy.

Lão Bối sống ở đó làm nghề kéo vó bè. Đoạn sông này sâu, hàng năm vào dịp ky, quan ngài thường dâng nước lên ngập đồng điền, dồn đến ê hề tôm cá. Chỉ việc hạ vó xuống, cất lên là cá chui vào thả sức mà bắt. Lão nhe hàm răng trắng ởn ra khỏi môi (môi cũng bị bóc da đỏ ởn). Chẳng hiểu lão cười hay khóc, nhìn vào dòng nước, mắt dại đi. Nhìn xa tưởng vó và lều tranh của lão treo trên khoang trời, người lão dài ra như được chắp bằng những đốt tre gộc. Tôm cá rào rào chạy vào ton. Lão nghe chúng trò chuyện, cặp mắt thơ ngây nhìn lão. Có phải chúng van xin, cầu cạnh hay muốn hoá kiếp. Lão châm mồi lửa rang vàng ươm, vớ lấy can rượu sủi tăm. Rưới một lớp rượu lên một lớp cá tôm lèn vào dạ dày. Khi đã lèn chặt, lão lâng lâng quên quá khứ, không nghĩ ngợi. Như bóng ma tha thẩn ngó trời sao.

- Xì… ì… ì… ì. Lão cầm can rượu quẳng tùm xuống đáy sông. Lão xua cá tép vào vó bè. Nhẹ nhàng kéo lên cho tôm tép lọt vào ton. Lão tụt quần áo, có ma nào qua đây mà lịch sự. Dù nhìn thấy thân xác của lão cũng phát hoảng mà bỏ chạy. Cột lấy cần vó vào cọc cạnh lều, ngồi trên chiếc mủng dùng hai tay làm bơi chèo khỏa nước ra tháo ton. Đổ cả tép vào một chiếc rổ lớn, chúng nhảy đành đạch van xin. Lão nhìn vào đôi mắt nhỏ li ti thì thào trò chuyện với chúng. Nhấc nhấc từng con lên tay như người cân. Chọn một vài vốc cho vào cái đăng cạnh lều, còn lại đổ ùm xuống sông. Lão cười:

- Nào!… Đứa nào bảo ông không thương tụi bay, tao thả ra nhé, cái lũ thật lạ, ai bảo lại rủ nhau đến với bố mày… Tiếng cười lan ra sông và cánh đồng vắng.

Lão đến bên gian lều nhỏ bằng lỗ mũi. Vớ lấy điếu cày rít một khói, lão nằm trơ thổ địa ra bãi cỏ trước lều. Lũ ma có đến đây khiêng đi cũng mặc.

*

Ba năm trước, lão kéo ngọn rào tre rấp cửa ba gian nhà tranh ra đi. Lão không đi đâu xa, ra sông Lê kéo vó bè. Lão chạy trốn quá khứ, nhưng quá khứ lại đeo đuổi theo. Lão không dám nhìn căn nhà, nơi đó mỗi cây cột còn in dấu vôi quết trầu của vợ lão. Lão đã im lặng chào căn nhà ra đoạn sông Lê, có tiếng là lắm ma để tự tử. Nhưng lần nào vợ lão cũng biết được, kéo lão lên bờ. Lão muốn chết vì không muốn phần xấu xí của mình lây lan sang vợ con. Lão nhận ra khách của vợ đến chơi, giật mình nhìn thấy bộ mặt của lão, vội chào ra về. Day dứt, lão có độc ác với ai. Việc đi lại lão cũng chọn phần đêm. Lão tránh gặp người. Nhưng loài người không tránh lão. Người quen thì cười cợt, kẻ lạ gặp lão rú lên bỏ chạy, họ sợ lão còn hơn sợ ma.

Lão cũng có một cuộc đời. Vợ là kỹ sư, đẹp gái. Lão yêu vợ với tấm lòng da diết, thề bồi. Coi thường đạn bom và nghèo khó đến mức phi thường. Lão lặn lội qua chiến tranh về cưới vợ bằng chiếc xe zeep, trên ngực lấp lánh huân chương. Lão mặc quân phục màu lá rừng, vợ lão mặc áo hồng. Lão cảm động, vợ lão tự hào. Pháo nổ. Tiếng vỗ tay. Người nói chuyện phía sau:

- Thế mới là lính chứ!

- Đẹp!… Đẹp của người anh hùng!

Vợ lão không so đo về bằng cấp. Thời chiến tranh, yêu và làm vợ người lính là thiêng liêng. Người lính có gì băn khoăn khi lấy vợ là kỹ sư. Lão yêu vợ, thư từ dùng vỏ bao thuốc lá, giấy gói chè óp bụng xuống giường viết. Thức trưa dũa gọt lược, nhẫn bằng pháo sáng gửi cho vợ. Dù sao đời lão cũng đẹp. Vợ lão đẻ cho lão đứa con trai trước khi lão đi B.

Giải phóng miền Nam, lão trở về cùng đoàn quân thắng trận. Lão mang bộ mặt hoang liêu. Tại sao lão không chết trong trận bom na pan? Loay hoay ở cổng nhà, lão day dứt. Không muốn vào nhà. Niềm cháy khát gặp vợ và đứa con, giờ đây làm lão sợ sệt. Thôi được, nhìn mặt vợ con một lần, dẫu chết cũng cam lòng. Lão như kẻ hành khất vào nhà.

- Mẹ ơi! Có ông nào vào nhà ta!

- Ai?… Ai hở con? - Vợ lão sững sờ đánh rơi chiếc nồi đất kho cá của mẹ lão để lại, đứng như trời trồng. Rồi ào đến ôm lấy lão. Tiếng khóc như đưa ma hình bóng thời trai của lão. Xóm giềng ùa đến tủi tủi, mừng mừng hỏi han. Họ nhìn cái bả của thể xác lão. Phần hồn lão đâu có đánh mất. Lão cố gắng làm cho nét mặt duyên dáng, thì vợ con lão càng sợ hãi.

Lão nhảy ùm xuống đoạn sông Lê lúc say rượu tìm kiếm cái chết. Đằng nào vợ lão cũng còn trẻ, nàng đẹp, ối người mê. Biết đâu, gặp được một người tốt. Lão không thoát được bàn tay của vợ. Nàng kéo lão lên van vỉ.

- Anh đừng chết… Hãy thương lấy mẹ con em!

Lão không chết. Con lão lại chết cùng hai đứa lội xuống ao cá ở giữa huyện hái hoa súng chơi. Vợ lão ốm quặt quẹo rồi qua đời. Lão ra nghĩa địa ngồi nhìn hai nấm mồ cái lớn, cái bé như hai mẹ con dắt nhau đi. Chưa hết, người anh độc nhất của lão cũng hy sinh ở chiến trường xa làm nhiệm vụ quốc tế. Thế là một mình lão với ba gian nhà trống trơ. Đám cưới xin, giỗ chạp của bà con xóm mạc bao giờ cũng làm lão giật mình, nhói đau vì câu nói vô tình:

- Nhờ phúc đức ông bà… Mấy đứa con tôi đi trận đều trở về nguyên vẹn! Hoá ra lão là kẻ vô phúc ư? Anh của lão và bao người khác ngã xuống chiến trường không tìm được phần mộ là kẻ vô phúc sao? Lão rấp lại cửa bằng ngọn rào ra đi. Lão bán chiếc đồng hồ Orien vật kỷ niệm chiến trường của đời lính và đôi hoa tai hồi môn của vợ sắm chiếc vó bè. Lão không dám chết, lão chết, lấy ai trò chuyện cùng vợ con. Mới lại kéo vó bè ở sông Lê, một vài bước chân là đến nghĩa địa gặp được vợ con họ hàng, lẽ nào lão tránh phần nghĩa vụ của kiếp người?

Đêm đêm lão nhìn thấy lũ ma trơi từ hai nghĩa địa lao đến đá nhau. Hồi nhỏ lão thường sợ sệt nghe mẹ kể, vào những đêm mưa thâm gió bấc, ma trơi thường xuất hiện. Mẹ và bạn bè đi gánh rạ phủ mặt bằng rạ, hát:

Mực! Hỡi Mực!...

Đợi mày đã lâu

Sao không đến đón tao

Mực ơi! Là Mực...

Thế là chúng mò đến. Lão bắt chước mẹ, phủ rạ lên mặt và hát. Lão phì cười nghĩ, bom na pan không đốt được mặt lão nữa là ma trơi, lão kéo rạ ra nhìn, hai con ma trơi lao tới lướt trên mặt lão. Không dám chắc là chúng không thấy hay vì sợ bộ mặt của lão.

Đêm buồn. Lão không ngủ trọn giấc, dậy nhấc vó bè. Không tin vào mắt mình, thấy những con ma nhỏ như con chuột bám vào cọng vó. Thấy động lũ chúng cười, nhảy ùm xuống sông. Mặc chúng, lão nhấc vó lên. Chọn mấy chú cá to, còn bao nhiêu đổ tùm xuống sông.

- Lũ chúng mày... Tao thả ra cho đi sao cứ về? - Lão cười… Vớ lấy đất sét cạnh lều bọc cá như kiểu tẩm bột mì. Vơ nắm rạ lão đốt lửa nướng cá. Mùi thơm toả ra làm cái mũi sứt sẹo của lão không nhịn được phập phồng. Bóc đất bọc, dóc xương ra, tay kéo thừng lôi can rượu vào, rót đầy một bát. Tưới rượu lên một lớp cá, một lớp cá lên một lớp rượu lèn vào dạ dày. Lão cầm can rượu ném ùm xuống sông.

Lão nằm thẳng cẳng. Bốn con ma cao như cây cau, đi bằng đầu ngón chân lặc cò cò đến. Đứa túm tay, đứa nắm chân khiêng đi khắp cánh đồng. Chúng hát:

Chúng tao là lũ ma dưới âm phủ

Lão mày dám đến trêu ngươi?

Trần gian không chịu sống yên

Đến nơi đây chiếm chỗ

Hỡi thằng già không tuổi không tên?

Chúng cười váng đồng. Lúc mặt trời vừa ló ra, hé những tia vàng trên đồng nội. Có lẽ kịp nhận ra khuôn mặt của lão cùng tiếng người đi chợ. Chúng ném lão xuống căn lều, nhảy tùm xuống sông.

Lão thức dậy, không kịp vốc nước rửa mặt, ra nhấc vó bè. Lão khoái chí thấy lũ cá rì rào trò chuyện. Lão quên tiệt câu chuyện của đêm qua. Chiếc vó như con nhện khổng lồ giương gọng ra trong ánh bình minh.

*

Lão hay buồn khi bị người khác quấy rầy, lật tung ra quãng đời quá khứ, hoặc quan tâm, tò mò đến đời lão. Mỗi lần thằng bạn làm cán bộ thương binh xã hội đưa tiền tháng đến nói bô bô:

- Lão khốt, sống ra sao?

- Thì mày biết đấy!

- Không sợ ma à?

- Tao sợ mày thì có!

Nó cười hô hố nướng tôm chưa kịp chín đã tọng vào đầy miệng. Lão phải ba bốn lần kéo thừng nhấc can rót rượu, lão chửi ngoa đáo để:

- Bọn mày chỉ thích đớp!

- Hớ!… Hớ!… Hớ!… ơ ớ ớ! - Nó cười bắn tung lũ tôm ra khỏi miệng như súng khạc đạn - Không ăn mẻ cũng chết. Chỉ có mày là đi tu với ma… Thiếu gì cái thú ở đời mà đọa đày ở đây.

Lão gói cho thằng cán bộ đùm tôm để nó cút về. Lão không muốn nói chuyện. Lão không tiếc của mà chỉ thương cho lũ tôm tép phải chui vào cái dạ dày kia, đầy dơ bẩn. Chờ cho thằng bạn đi khuất, lão nhấc tấm tranh rạ lợp lên, nơi cọc tre tấm hình lồng vào khung kính. Trời ơi! Cắi thằng trung sĩ kia mới đẹp trai làm sao. Lão khóc. Khóc cái gã nơi tấm ảnh. Lão tưởng nó là con trai lão kia, nó với lão cách xa nhau một trời một vực. Nó là lão, cái ngày đến với vợ lão lần đầu.

Tay lão nhấc chiếc thừng kéo can rượu.

Lão quên hạ vó bè. Chiếc vó như chiếc mạng nhện dăng trên nền trời. Mấy bà đi chợ sớm, vạch quần đái ồ ồ… Chắc họ cho rằng lão còn ngủ nên chẳng cần ý tứ. Đến lúc phát hiện ra lão quên hạ vó mới réo toáng lên.

- Trời ơi! Lão không hạ vó xuống kìa! Rõ là tội… Nốc lắm rượu vào!…

Họ vẫn đến đổi gạo hoặc rượu lấy tôm cá. Họ sợ sệt nhìn bộ mặt của lão. Lão nhận ra sự ướt át nơi đũng quần của họ.

*

Đêm nay lão buồn - Mưa gió như lần lão đưa vợ về trời. Cũng ào ào đổ nước xuống thế này, lão phải tát nước mới hạ được huyệt. Lão thương lũ cá trốn gió bão dồn cả vào vó bè của lão. Lão lại vốc từng vốc ném chúng xuống sông. Lão nào cần gì nhiều nhặn, luộc và phơi đầy hai hũ, nút chặt lá chuối, buộc lại bằng giây cao su ném ùm xuống nước cất ở dưới lòng sông. Lão biết trời cho lão cái ăn, lại cướp của đời lão niềm vui. Lão ngồi ở cửa lều nhìn trời nghĩ ngợi.

Từng đợt, từng đợt chớp như chảo cày tung xuống muốn buộc lấy chiếc lều kéo đi. Qua ánh chớp lão nhìn thấy đoàn người ngựa, áo mũ bước xuống cần vó của lão. Hoá ra khi sống con người có tham vọng ngự trị loài người, khi chết cũng muốn doạ nạt con người. Ý nghĩ ấy làm lão bật cười dơ hai tay ra đón đoàn quân của trời xuống, nhưng dường như họ cũng ngại lão mà xa lánh.

Không nhịn được cơn buồn, lão kéo chiếc thừng, lôi can rượu vào, cầm cả can mà tu. Lão muốn chạy trốn nỗi cô đơn. Lão quẳng can rượu ra giữa dòng sông. Chui đầu vào mớ rơm rạ mong tìm thấy sự nương tựa.

Chớp loằng ngoằng, sấm đùng đùng muốn tung lão và căn lều lên không trung. Lão khấn lầm rầm, lão chẳng tin vào cái gì ráo. Khấn khứa thế thôi, nếu lời khấn mà linh nghiệm thì vợ con lão đã sống lại. Lão sẽ đẹp trai như thuở nào. Có đêm lão nằm mơ có nàng tiên từ trên trời bay xuống, đến căn lều của lão. Kéo lão từ đống rơm dậy. Nàng lấy từ trong xiêm áo ra lọ nước phép rảy vào mặt lão. Thứ nước thơm lừng làm cho da mặt lão trở lại thành mịn màng. Nàng hôn lão. Nàng dắt lão cùng chiếc vó bè bay trên sông trời. Lão và nàng thi nhau tung tôm, cá xuống trần gian mong cho mọi người no ấm. Lão cười ngất để tuột tay nàng. Nàng bay đi. Lão cùng chiếc vó rơi tuột xuống dòng sông Lê. Con sông Đào đè trên lưng đau nhói làm lão thức dậy. Mở mắt ra lão vẫn còn ngửi thấy hương vị thơm thơm. Lão hít thở hương vị hư vô. Lão vùng dậy chạy ra soi mặt xuống nước. Hốt hoảng nhận ra bóng mình, lão đập hai bàn tay xuống nước cho tan bóng mình ra. Mắt lão trào ra từng giọt. Có lẽ cá tôm thương lão mà mò tới. Ma quỷ thương lão mà đến đùa nghịch.

Sấm chớp tung lưới xuống căn lều, lão nghe thấy tiếng sột soạt và bước chân. Dù sao cũng phải lau nước mắt kẻo người hoặc ma nhìn thấy. Lão nghển cổ ra cửa, ánh chớp như chiếc thừng kéo bóng ma lại gần. Lão vùng dậy lấy con dao ở dưới gối lên quát:

- Ai?

- Tôi!

- Tôi là ma nào?

- Tôi là người… đây!

Lão nén cơn sợ hãi. Sờ vào mặt tiếng nói. Thịt da thật. Ánh chớp soi rõ sự rách rưới.

- Sao lại đến đây trong lúc mưa gió này?

- Tôi đói! Con mẹ khóc, đứa bé gái cũng khóc. Lão sờ vào mặt hai mẹ con. Lão tin chúng nó là người. Lão vứt con dao vào xó, bê nồi tôm cá lẫn lộn và nồi cơm đặt đến huỵch một cái, nói xẵng:

- Ăn đi!

Hai mẹ con người đàn bà ngồi xuống vốc cơm nguội và tôm cá nhai ngấu nghiến.

Lão tin nó là người. Mà sao ăn khiếp vậy. Lão kéo chiếc thừng nhấc can rượu tu một hơi. Lão rót ra nửa bát đưa cho con mẹ kia.

- Uống đi cho đỡ rét - Lão ném tùm can rượu xuống sông. Con mẹ đàn bà làm một tợp. Khoắng nhẵn nửa nồi tôm rang và lưng nồi cơm nguội. Ánh chớp loằng ngoằng soi rõ hai con người rách rưới. Chiếc bị vứt chỏng chơ ở cửa lều. Lão quát:

- Ăn xong rồi cút!

- Anh Bối! Anh thương mẹ con em.. Đi đâu được trong lúc này.

- Bối, Bối cái con khỉ! Cút đi!… - Lão thấy day dứt, lão đâu muốn nặng lời. Một lý nữa từ lâu rồi, lão nào nhớ đến tên mình, bây giờ mẹ con nó lại nhắc đến.

- Ăn no rồi, bay đi đi! - Lão Bối dịu giọng.

- Cắn rơm, cắn cỏ lạy anh, gió mưa thế này mẹ con em biết đi đâu! Lão chẳng nói gì, nằm ềnh xuống quay lưng về phía mẹ con kẻ khốn nạn. Đứa trẻ kịp chui vào ổ rơm chẳng che đậy, mà có cái gì gọi là áo xống để che.

Con mẹ nằm cuộn tròn như chó mẹ bao bọc lấy con.

Lão len lén kéo chiếc thừng nhấc can rượu lên tu. Lão sợ, muốn tìm giấc ngủ.

Lão nằm. Lão lùi dần vào góc lều. Lão sợ hơi nóng phả từ phía lưng. Lão sờ lại cạp quần xem cái túi tiền dắt vào đó có còn không. Lão lùi dần…. Lão biết chắc không phải là ma. Lão phải nói một câu gì.

- Không sợ à?

- Không!

- Sao lại mò đến đây?

- Em đi ăn mày ở chợ, nhiều lần núp ở bụi tre định đến xin anh… Thấy anh ném tôm cá xuống sông…

- Không sợ tao xấu hả?

- Không! Không! Không! - Con mụ khốn nạn khóc nấc lên. Cố nuốt hơi nghẹn trong cổ họng, - Có khinh em làm nghề ăn mày không anh?

Lão khóc. Không phải lão sợ ăn mày. Lâu lắm rồi, từ lúc kéo cành rào rấp cửa nhà ra đi, lão mới được nghe tiếng xưng với lão là " em". Lão đau quặn.

Ánh chớp loằng ngoằng soi vào bộ ngực. … Tay lão run run vì sợ trời lại cướp đi của lão cái sinh linh khốn nạn kia. Lão cũng sợ qua ánh chớp mà con mẹ khốn kia nhận ra bộ mặt của lão mà bỏ chạy.

Ánh chớp. Lão úp mặt trên ngực của người đàn bà, nước mắt giàn giụa.

*

Người đi chợ qua đoạn sông Lê này vẫn gặp lão kéo vó bè mặt xấu xí như mặt quỷ. Chẳng ai thèm biết lai lịch. Họ chép miệng, vẫn hay gặp ở người đời, nhìn từ đỉnh đầu người khác mà phán quyết.

- Đúng là người Trời! Chỉ có người Trời mới sống được!