Những tiếng hát bên thành cổ

Vĩnh Lộc được người xưa mệnh danh là vùng đất “Thanh Kỳ Khả Ái”, bởi nơi đây được thiên nhiên ban tặng hình sông thế núi tuyệt mỹ, với những danh lam thắng cảnh kỳ thú, làm say đắm lòng người. Đây còn là vùng đất có nhiều trầm tích văn hóa, với những di tích nổi tiếng, có giá trị nổi bật về mặt lịch sử văn hóa, kiến trúc nghệ thuật như: Di sản văn hoá thế giới Thành Nhà Hồ, Di tích lịch sử cấp Quốc gia Phủ Trịnh… Phải chăng, vốn là vùng đất “cung vua, phủ chúa”, nên nghệ thuật cung đình sang quý đã đi vào đời sống, hòa quyện với nghệ thuật dân gian mộc mạc, để hôm nay, đời sống văn hóa tinh thần ở những làng quê quanh vùng di sản chứa nhiều nét đặc sắc, phong phú.

Ngày nay, hoạt động văn hóa, văn nghệ của các làng quê xung quanh Thành cổ Tây Đô vẫn đang phát triển mạnh cả bề rộng và chiều sâu. Đêm đêm ở các sân đình, những nghệ sỹ dân gian vẫn say sưa hát tuồng, hát chèo, hát trống cơm…

Ghé thăm câu lạc bộ Tuồng thôn Bèo, xã Vĩnh Long mới thấy được không khí sôi nổi, niềm đam mê nghệ thuật của những người dân nơi đây. Hoạt động của câu lạc bộ này trong những năm qua đã tạo ra sân chơi lành mạnh, thu hút đông đảo hội viên tham gia. Ban đầu thành lập, với biết bao khó khăn vất vả: thiếu kinh phí hoạt động, thiếu nhạc cụ, trang phục biểu diễn và cả kỹ năng, biên đạo của nghệ thuật Tuồng... Nhưng  với sự ủng hộ của cấp ủy, chính quyền địa phương, và đặc biệt là tình yêu của khán giả đối với nghệ thuật, đã tạo cho các thành viên trong câu lạc bộ niềm tin, quyết tâm duy trì và đưa hoạt động của câu lạc bộ đi vào nề nếp. Trong những năm qua, câu lạc bộ Tuồng thôn Bèo đã tập luyện và biểu diễn thành công nhiều vở diễn và các trích đoạn,  đã đạt được nhiều thành tích đáng ghi nhận.

Trong màn đêm tĩnh lặng, giữa không gian sân khấu đơn sơ tại nhà văn hóa thôn, các nghệ sĩ không chuyên của câu lạc bộ Tuồng vẫn say mê, nhiệt tình, cống hiến hết mình cho vai diễn. Áo mão cân đai, lược giắt trâm cài… họ như quên đi sự mệt nhọc, vất vả lo toan của công việc đời thường để hóa thân trong những vai tuồng, với tất cả sự đam mê nghệ thuật truyền thống của cha ông trao truyền qua bao thế hệ. 

Không quản tuổi tác, bằng niềm đam mê của mình, các nghệ sĩ không chuyên ở câu lạc bộ Tuồng thôn Bèo đã gìn giữ và thổi hồn cho nghệ thuật Tuồng hồi sinh chính từ những sinh hoạt đời thường dân dã. Những “nghệ sĩ chân đất” đã tạm quên đi những bận rộn mùa màng, lại hóa trang, vẽ mặt, đeo râu… đáp ứng lòng mong mỏi của nhiều người yêu Tuồng địa phương. Bền bỉ và nhiệt huyết, nguồn kinh phí hoạt động cũng từ củ khoai hạt lúa của chân lấm tay bùn góp vào, những người nông dân thuần hậu đã góp phần lưu giữ những tinh hoa văn hoá nghệ thuật của dân tộc. 

Thôn Bèo có câu lạc bộ Tuồng, thì thôn Xuân Áng có câu lạc bộ Chèo. Đến đây, mới cảm nhận được những làn điệu chèo đã đi sâu vào lòng người, trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu của người dân địa phương. Với việc khôi phục và duy trì làn điệu chèo, những “nghệ sỹ làng” đã làm cho không gian văn hóa ở chốn thôn quê vốn thường ngày yên ả, trở nên sống động vào những buổi tối tập luyện trước sân đình.

Các câu lạc bộ nghệ thuật dân gian đã trở thành sân chơi tinh thần không thể thiếu của người dân quê sau những ngày làm việc vất vả, mệt nhọc. Từ đây, các CLB lại cống hiến những hạt nhân văn nghệ xuất sắc cho những cuộc thi, những cuộc liên hoan văn hóa văn nghệ quần chúng do huyện, tỉnh tổ chức.

Những khuôn mặt đã ghi dấu thời gian. Những đôi bàn tay chai sần bởi công việc đồng áng. Giọng hát cũng không được trong trẻo, thánh thót như diễn viên chuyên nghiệp. Thế nhưng tâm hồn các nghệ sỹ dân gian vẫn thăng hoa trong từng vở diễn. Những người nông dân mê văn nghệ, những con người của ruộng đồng đang cố gắng bảo tồn nghệ thuật truyền thống. Và điều đáng trân trọng ở những người nông dân chất phác này, là họ đang lặng thầm bảo tồn giá trị vĩnh hằng của nền nghệ thuật dân tộc, đồng thời góp phần quan trọng xây dựng nếp sống văn hóa ở địa phương. Trong suốt hàng trăm năm lịch sử, những chiếu chèo đã từng làm chao đảo các sân đình trong những dịp hội hè của người dân nơi đây. “Chẳng thèm ăn chả ăn nem/ Thèm no cơm tẻ, thèm xem hát chèo”.

Đến với Thành Nhà Hồ, du khách có thể thả hồn trong những lời ca tiếng hát của các nghệ sĩ không chuyên thuộc CLB nghệ thuật truyền thống Thành Nhà Hồ. CLB phối hợp cùng với Trung tâm di sản Thành nhà Hồ tổ chức các hoạt động văn nghệ phục vụ du khách. Dù chỉ là những nghệ sĩ “đồng quê”, nhưng với sự nỗ lực không ngừng, các thành viên trong CLB đã cùng nhau tập luyện nhiều làn điệu dân ca và ca khúc khác nhau, để bất cứ đoàn khách ở nơi nào đến, anh chị em nghệ sỹ cũng có thể lựa chọn những nhạc phẩm phù hợp để hát chào mừng, hát giao lưu. Với tình yêu văn hóa nghệ thuật và nhiệt huyết cống hiến, các “nghệ sĩ” trong CLB nghệ thuật Thành Nhà Hồ luôn chủ động sáng tạo, đặt lời mới cho làn điệu, hoặc ứng dụng tinh hoa âm nhạc của mọi miền đất nước để đem đến cho du khách những tiết mục nghệ thuật đặc sắc mà vẫn mang đậm dấu ấn của quê hương.

Đi sâu vào các làng xã quanh Thành Nhà Hồ, du khách sẽ được hòa mình trong không gian văn hóa thấm đẫm hồn dân tộc. Nơi đây, mỗi thôn làng đều có từ 1 đến 2 đội văn nghệ truyền thống. Ngay cả trong những lúc lao động, các “nghệ sỹ  làng” vẫn tranh thủ nghe các làn điệu cổ qua radio để học theo. Dẫu còn phải bươn chải với nỗi lo cơm áo, vướng bận việc ruộng đồng, nhà cửa, nhưng họ vẫn chuyên tâm luyện tập. Và chính tình yêu với nghệ thuật giúp cho những người nông dân có được đời sống tinh thần nhẹ nhõm vui tươi, công việc bớt phần nặng nhọc, cuộc sống thanh thản hơn.  Các hoạt động văn hóa, văn nghệ cũng động viên, khích lệ bà con hăng say lao động sản xuất, thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ phát triển kinh tế, xã hội trên địa bàn.

Mỗi du khách đến với mảnh đất Tây Đô không chỉ được ngắm nhìn kiến trúc thành đá kỳ vĩ, cổ kính; mà còn được thưởng thức món “đặc sản tinh thần”, đó chính là những lời ca tiếng hát của người dân quê. Đây cũng là yếu tố góp phần thu hút du khách đến tham quan Thành Nhà Hồ và các thắng tích trên địa bàn Vĩnh Lộc ngày càng nhiều hơn.  Những câu lạc bộ văn hóa, văn nghệ ở miền quê di sản này ra đời và phát triển đang làm cho đời sống văn hóa cơ sở ngày càng thêm phong phú. Bên cạnh sự ồn ào, náo nhiệt của cuộc sống hiện đại, thì những nghệ sỹ đồng quê với tâm huyết, với sự cống hiến của mình, đang làm cho dòng chảy văn hóa trên vùng đất di sản được tiếp nối, thấm đẫm tình yêu cuộc sống, yêu quê hương.

Dưới chân thành đá hơn sáu trăm năm tuổi, thưởng thức những lời ca tiếng hát, du khách có thể cảm nhận một cách trọn vẹn dư vị văn hóa lịch sử của một vùng đế đô văn vật, cùng tình cảm giản dị mà ấm áp, chân tình của đất và người nơi đây./.

An Thư – Tiến Dũng – Xuân Sơn – Lê Quang/Phim Tài liệu phát sóng 10.3-TTV

Trình bày: Minh Hương