Thăm nghè Giáp dưới dãy Ngàn Nưa

Là 1 trong số 9 di tích đã được xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh trên địa bàn thị trấn Nưa, huyện Triệu Sơn. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, đến nay nghè Giáp vẫn giữ được kiến trúc độc đáo thời Lê - Nguyễn, không những mang giá trị tâm linh mà còn là địa chỉ thu hút du khách.

Trải qua thăng trầm của thời gian, lịch sử, Nghè Giáp (thị trấn Nưa, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa) vẫn còn lưu giữ kiến trúc nghệ thuật độc đáo.

Theo người dân địa phương, từ thời nhà Tùy đã có điện thờ này. Đến thời nhà Đường, nghè Giáp là nơi dùng để cất giữ những bằng, sắc. Tuy nhiên, khởi nguyên, nghè Giáp là một trong số các đền thờ Đức thánh Lưỡng - Tam Xung Tá quốc Lê Hựu. Sau khi tiêu diệt nhà Tùy, nhà Đường cho quân sang Giao Chỉ tiêu diệt quan lại nhà Tùy ở đây. Tương truyền rằng, chỉ có người con trai thứ ba là Tham Xung Tá Quốc Lê Hựu phá được vòng vây. Ông bị thương rất nặng, song vẫn một mình phi ngựa vào Kẻ Nưa (nay là thị trấn Nưa, huyện Triệu Sơn) tìm viện binh. Sau khi chết, ông được Nhân dân Kẻ Nưa lập đền thờ phụng, tưởng nhớ. Bên cạnh đó, Nghè Giáp còn được thờ các vị tiên công - người đứng đầu các dòng họ đã có công về đây khai hoang lập làng.

Kiến trúc của Nghè Giáp mang đậm dấu ấn của thời Lê - Nguyễn, trong quá khứ, cấu trúc di tích nghè Giáp theo kiểu chữ "U" với chính điện ở giữa, nhà giải vũ (tả, hữu) hai bên. Hiện nay, nhà giải vũ đã được tôn tạo lại.

Chính điện Nghè Giáp (tiền đường, trung đường, hậu cung) mang nét kiến trúc thường thấy ở thời hậu Lê. Vào bên trong di tích, những cột gỗ lim to một người ôm không hết được phủ lên màu rêu phong cổ kính, xung quanh là ván thưng cũng được sơn đen. Sự hài hòa giữa cột, kèo tạo sự thanh thoát, chắc chắn. Các mảng chạm khắc rồng cuộn, hổ phù tuy không dày đặc song vô cùng tinh xảo, đẹp mắt. Mái Nghè cong mềm mại, bên trên trang trí các linh vật (rồng, nghê...) tạo sự uy nghiêm.

Còn Nghi môn của Nghè Giáp lại mang đậm dấu ấn kiến trúc thời Nguyễn. Nghè Giáp hiện lên vẻ cổ kính, rêu phong với cổng chính bề thế và cổng phụ hai bên. Ngoài hình ảnh "hổ phù" thường thấy thì những phù điêu đắp nổi (ngựa, voi, hổ) trên những bức tường bên ngoài cổng với vóc dáng dũng mãnh, khỏe khoắn vô cùng ấn tượng.

Với Nhân dân Kẻ Nưa từ xa xưa, nghè Giáp đã nổi tiếng linh thiêng. Theo đó, Ngoài việc là địa điểm văn hóa tâm linh, nghè Giáp còn được biết đến là nơi đặc biệt coi trọng sự học, đón các Thái học sinh - Tiến sĩ sau khi đỗ đạt về bái yết tổ tiên, gặp gỡ dân làng. Ngay gian chính giữa của nghè có kê một sập gỗ lớn, chỉ các ông Nghè và các cụ cao niên tuổi trên 80 mới được ngồi vào đây.

 Nghè Giáp là một trong số 9 di tích đã được xếp hạng trên địa bàn thị trấn Nưa. Dù đi qua thời gian với nhiều thăng trầm lịch sử, song tổng thể không gian kiến trúc di tích vẫn được giữ gìn khá nguyên vẹn, còn có một số hiện vật, đồ thờ có niên đại lâu đời. Vào năm 1992, nghè Giáp đã được xếp hạng di tích văn hóa lịch sử cấp tỉnh. Nghè Giáp là điểm tựa tâm linh quan trọng trong đời sống cộng đồng dân cư. Không chỉ làng xã, mỗi gia đình khi có việc quan trọng, người dân đều đến đây dâng hương cầu mong được thần linh phù trợ, giúp đỡ. Chính bởi niềm tin bền vững đó mà nghè Giáp đã được Nhân dân bảo vệ, giữ gìn trước những biến cố của lịch sử, thời đại.